სააფთიაქო გვირილა (Matricaria chamomilla) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: სააფთიაქო გვირილა (ლათ. *Matricaria chamomilla* ან *Matricaria recutita*) არის ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარე რთულყვავილოვანთა ოჯახიდან. ფართოდ არის გავრცელებული ევროპაში, აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. სააფთიაქო გვირილა საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში მისი ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზური, ანტისეპტიკური და დამამშვიდებელი თვისებების გამო. ის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სამკურნალო მცენარეა მსოფლიოში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: რთულყვავილოვანთა (Asteraceae).
• გვარი: გვირილა (Matricaria).
• სახეობა: *Matricaria chamomilla* (ან *Matricaria recutita*).
• სიცოცხლის ფორმა: ბალახოვანი.
• ხანგრძლივობა: ერთწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს მაის-აგვისტოში.
• ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, ღრუ, სიმაღლე 15-60 სმ.
• ქერქი: ღერო დაფარულია წვრილი, გლუვი ქერქით.
• ფოთლები: ფრთისებრ განკვეთილი, ვიწრო, წაწვეტებული სეგმენტებით. ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, ზედა – მჯდომარე.
• ყვავილები: შეკრებილია კალათა ყვავილედებად. კალათის კიდურა ყვავილები თეთრია, ენისებრი; შუა ყვავილები – ყვითელი, მილისებრი. ყვავილსაჯდომი შიშველია, კონუსისებრი, ყვავილობის დასაწყისში ბრტყელი, ბოლოს – ამოზნექილი და ღრუ.
• ნაყოფი: წვრილი, მოგრძო-უკუკვერცხისებრი თესლურა, ყავისფერი, არ აქვს ქოჩორი.
• ფესვები: მთავარღერძიანი, წვრილი, სუსტად დატოტვილი.
• გავრცელება: ევროპა, აზია, ჩრდილოეთ ამერიკა, ავსტრალია. საქართველოში თითქმის ყველგან გვხვდება. იზრდება რუდერალურ ადგილებში, გზისპირებზე, მინდვრებში, ბოსტნებში.

სამკურნალო ნაწილები

სააფთიაქო გვირილას სამკურნალო ნაწილებს წარმოადგენს ყვავილედები (კალათები) – *Flores Chamomillae*. ზოგჯერ, იშვიათად, იყენებენ ბალახსაც.

შეგროვების წესები: ყვავილების შეგროვება ხდება ყვავილობის დასაწყისში, როდესაც თეთრი ენისებრი ყვავილები ჰორიზონტალურადაა განლაგებული. აგროვებენ ხელით ან სპეციალური სავარცხლებით. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებულ ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს, ან საშრობებში არაუმეტეს 40-45°C ტემპერატურაზე. გამხმარი ყვავილები ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, მჭიდროდ დახურულ ჭურჭელში.

ქიმიური შემადგენლობა

სააფთიაქო გვირილას ყვავილები შეიცავს:

• ეთერზეთს (0.2-0.8%), რომლის ძირითადი კომპონენტია ქამაზულენი (7-15%), ასევე ბისაბოლოლი, ფარნეზენი, მირცენი და სხვა ტერპენოიდები.
• ფლავონოიდებს (აპიგენინი, ლუტეოლინი, კვერცეტინი, რუტინი და მათი გლიკოზიდები).
• კუმარინებს (უმბელიფერონი, ჰერნიარინი).
• სხვადასხვა ორგანულ მჟავებს (სალიცილის, კაპრილის, ოლეინის, ლინოლის და სხვა).
• პოლისაქარიდებს.
• ლორწოვან ნივთიერებებს.
• მწარე ნივთიერებებს.
• ვიტამინებს (C ვიტამინი, კაროტინი).
• მინერალურ ნივთიერებებს (კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა).

ფარმაკოლოგიური თვისებები

სააფთიაქო გვირილას პრეპარატებს ახასიათებს ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიზური, ანტისეპტიკური, ტკივილგამაყუჩებელი, ოფლმდენი, ნაღველმდენი, ქარმდენი, დამამშვიდებელი და ალერგიის საწინააღმდეგო მოქმედება. ეს თვისებები განპირობებულია მის შემადგენლობაში შემავალი ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების კომპლექსით.

გამოყენება მედიცინაში: სააფთიაქო გვირილა გამოიყენება:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებების დროს (გასტრიტი, კოლიტი, ენტერიტი, მეტეორიზმი, სპაზმი).
• ღვიძლისა და სანაღვლე გზების დაავადებების დროს (ქოლეცისტიტი, ჰეპატიტი).
• ზედა სასუნთქი გზების დაავადებების დროს (გაციება, გრიპი, ტონზილიტი, ფარინგიტი, ლარინგიტი) – ინჰალაციის და სავლებების სახით.
• პირის ღრუს დაავადებების დროს (სტომატიტი, გინგივიტი) – სავლებების სახით.
• კანის დაავადებების დროს (ეგზემა, დერმატიტი, ფურუნკულოზი, დამწვრობა) – საფენების, აბაზანების და გამორეცხვების სახით.
• გინეკოლოგიური დაავადებების დროს (ვაგინიტი, კოლპიტი) – გამორეცხვების სახით.
• ნერვული სისტემის დაავადებების დროს (უძილობა, ნევროზი, გაღიზიანებადობა) – ნაყენის სახით.
• როგორც დამხმარე საშუალება რევმატიზმის და პოდაგრის დროს.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში სააფთიაქო გვირილა ფართოდ გამოიყენება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მას იყენებენ როგორც შინაგანად (ნაყენის, ნახარშის სახით), ასევე გარეგანად (საფენების, აბაზანების, გამორეცხვების სახით). ხალხურ მედიცინაში სააფთიაქო გვირილას იყენებენ იმავე დაავადებების დროს, როგორც ოფიციალურ მედიცინაში, ასევე დამატებით:

• როგორც ჭიის საწინააღმდეგო საშუალება.
• როგორც სისხლდენის შემაჩერებელი საშუალება (საშვილოსნოდან, ცხვირიდან).
• როგორც თმის ზრდის სტიმულატორი და გამაღიავებელი საშუალება.
• როგორც სახის კანის მოვლის საშუალება (აკნეს, გაღიზიანების დროს).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: სააფთიაქო გვირილას პრეპარატების გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა, ლაქტაცია). ზოგიერთ ადამიანში შესაძლებელია ალერგიული რეაქცია სააფთიაქო გვირილაზე.