ანწლის ნაყოფი (Sambucus ebulus Fructus) - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ანწლი, ამ შემთხვევაში ბალახოვანი ანწლი, იგივე ძაღლანწლა (ლათ. Sambucus ebulus) არის მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე ადოქსასებრთა (Adoxaceae) ოჯახიდან. ის განსხვავდება უფრო გავრცელებული შავი ანწლისგან (Sambucus nigra) იმით, რომ ბალახოვანი მცენარეა და არა ბუჩქი/ხე. გავრცელებულია ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში. საქართველოშიც საკმაოდ ხშირად გვხვდება. ტრადიციულ მედიცინაში გამოიყენებოდა, თუმცა დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რადგან მცენარე, განსაკუთრებით უმწიფარი ნაყოფი, ტოქსიკურია!
მორფოლოგია
Sambucus ebulus-ის ნაყოფის (კენკრის) მორფოლოგიური მახასიათებლები:
- ფორმა: მრგვალი, ოდნავ შებრტყელებული.
- ზომა: დიამეტრი ჩვეულებრივ 3-5 მმ-ია.
- ფერი: მწიფე ნაყოფი არის შავი, მბზინავი. უმწიფარი ნაყოფი თავდაპირველად მწვანეა, შემდეგ წითლდება.
- ზედაპირი: გლუვი, პრიალა.
- სუნი: აქვს დამახასიათებელი, არასასიამოვნო სუნი, განსაკუთრებით გაჭყლეტისას.
- გემო: უსიამოვნო, მომწარო-მომჟავო გემო.
ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)
ანწლის ნაყოფის ქიმიური შემადგენლობა (მშრალ ნივთიერებაზე გადაანგარიშებით) შეიძლება განსხვავდებოდეს ზრდის ადგილის, სიმწიფის ხარისხის და სხვა ფაქტორების მიხედვით. ძირითადი კომპონენტებია (მიახლოებითი მნიშვნელობები):
- ანთოციანები: 1-3% (ეს ნივთიერებები აძლევს ნაყოფს მუქ ფერს).
- შაქრები: 5-10% (გლუკოზა, ფრუქტოზა).
- ორგანული მჟავები: 2-4% (ვაშლის, ლიმონის, ღვინის და სხვა).
- ვიტამინი C: 20-50 მგ.
- ვიტამინი B ჯგუფი: მცირე რაოდენობით.
- კაროტინოიდები მცირე რაოდენობით.
- მთრიმლავი ნივთიერებები: 1-3%.
- პექტინები: 1-2%.
- ეთერზეთი: კვალი.
- ამინომჟავები: ტიროზინი და სხვა.
- ციანოგენური გლიკოზიდები (მაგ., სამბუნიგრინი): მცირე რაოდენობით მწიფე ნაყოფში, უფრო მეტი რაოდენობით უმწიფარში.
- ალკალოიდები კვალი.
- მიკრო და მაკრო ელემენტები კალიუმი, კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა და სხვა.
აქტიური ნივთიერებების სია
ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:
- ანთოციანები: აძლევენ ნაყოფს მუქ ფერს. აქვთ ანტიოქსიდანტური და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
- ფლავონოიდები (კვერცეტინი, რუტინი და სხვა): აქვთ ანტიოქსიდანტური, ანთების საწინააღმდეგო, კაპილარების გამამაგრებელი მოქმედება.
- ვიტამინი C: ძლიერი ანტიოქსიდანტი, მონაწილეობს იმუნური სისტემის ფუნქციონირებაში.
- ორგანული მჟავები: აუმჯობესებენ საჭმლის მონელებას, აქვთ მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.
- სამბუნიგრინი (ციანოგენური გლიკოზიდი): ტოქსიკური ნივთიერება. ორგანიზმში იშლება და გამოყოფს სინილის მჟავას (ჰიდროციანიდის მჟავა). მცირე რაოდენობით ასტიმულირებს სუნთქვას, დიდი რაოდენობით იწვევს მოწამვლას.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
Sambucus ebulus-ის ნაყოფს აქვს შემდეგი თვისებები (ძირითადად ხალხურ მედიცინაზე დაყრდნობით; საჭიროებს მეტ კვლევას):
- შარდმდენი.
- ოფლმდენი.
- საფაღარათო.
- ანთების საწინააღმდეგო.
- ტკივილგამაყუჩებელი.
- ამოსახველებელი (სუსტი).
- ანტიოქსიდანტური.
გამოყენება მედიცინაში: ოფიციალურ მედიცინაში Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენება შეზღუდულია მისი ტოქსიკურობის გამო. ზოგიერთ ქვეყანაში გამოიყენება ჰომეოპათიაში.
გამოყენების სარგებელი
ხალხურ მედიცინაში Sambucus ebulus-ის ნაყოფს იყენებენ (ძალიან დიდი სიფრთხილით!):
- შეშუპების შესამცირებლად: შარდმდენი თვისებების გამო.
- გაციების და გრიპის სიმპტომების შესამსუბუქებლად: ოფლმდენი და სიცხის დამწევი თვისებების გამო.
- ყაბზობის დროს: როგორც საფაღარათო საშუალება (ძალიან მცირე დოზებით!).
- სახსრების ტკივილის დროს: როგორც ტკივილგამაყუჩებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება (უფრო ხშირად გარეგანი გამოყენებისთვის).
მნიშვნელოვანია: Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენება სამკურნალო მიზნით ექიმის კონსულტაციის გარეშე დაუშვებელია!
გამოყენების ჩვენებები
ოფიციალურ მედიცინაში Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენება შეზღუდულია. ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება:
- შეშუპება (როგორც შარდმდენი).
- გაციება, გრიპი (როგორც ოფლმდენი, სიცხის დამწევი).
- ყაბზობა (როგორც საფაღარათო, უკიდურესი სიფრთხილით).
- სახსრების ტკივილი (უფრო ხშირად გარეგანი გამოყენებისთვის).
მნიშვნელოვანია: Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენება სამკურნალო მიზნით ექიმის კონსულტაციის გარეშე დაუშვებელია!
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში ანწლის ნაყოფი გამოიყენება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ძირითადი გამოყენების სფეროებია:
- შეშუპების შემცირება (შარდმდენი ეფექტის გამო).
- გაციების და გრიპის სიმპტომების შემსუბუქება (ოფლმდენი და სიცხის დამწევი ეფექტის გამო).
- ყაბზობის მკურნალობა (საფაღარათო ეფექტი, გამოიყენება უკიდურესი სიფრთხილით).
- სახსრების ტკივილის შემსუბუქება (უფრო ხშირად კომპრესების სახით).
- ზოგჯერ, როგორც სისხლის გამწმენდი საშუალება.
მნიშვნელოვანია: ხალხური რეცეპტების გამოყენება ექიმთან კონსულტაციის გარეშე დაუშვებელია!
როგორ გამოვიყენოთ
ზოგადი რეკომენდაციები:
Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენება ნებადართულია მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით და მკაცრი კონტროლის ქვეშ. თვითმკურნალობა საშიშია!
ნაყენის მომზადება: ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება, თუმცა რეცეპტები და დოზები მკაცრად ინდივიდუალურია და აუცილებლად ექიმის მიერ უნდა იყოს შერჩეული. არ არის რეკომენდებული სახლის პირობებში მომზადება და გამოყენება.
ჩაის მომზადება: ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება, თუმცა რეცეპტები და დოზები მკაცრად ინდივიდუალურია და აუცილებლად ექიმის მიერ უნდა იყოს შერჩეული.არ არის რეკომენდებული სახლის პირობებში მომზადება და გამოყენება.
მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება: მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით, თუ არსებობს სტანდარტიზებული პრეპარატი.
კაფსულების გამოყენება: მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით, თუ არსებობს სტანდარტიზებული პრეპარატი.
სხვა გამოყენების მეთოდები: არ არის რეკომენდებული.
გვერდითი მოვლენები
Sambucus ebulus-ის ნაყოფის გამოყენებამ, განსაკუთრებით არასწორი დოზირებით, შეიძლება გამოიწვიოს:
- მოწამვლა: გულისრევა, ღებინება, დიარეა, თავბრუსხვევა, სისუსტე, სუნთქვის გაძნელება, კრუნჩხვები.
- ალერგიული რეაქციები: იშვიათად.
მოწამვლის ნიშნების გამოვლენის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს!
უკუჩვენებები
- მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) ანწლის მიმართ.
- ორსულობა და ლაქტაცია.
- ბავშვთა ასაკი.
- კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მწვავე დაავადებები.
- თირკმელების დაავადებები.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: Sambucus ebulus-ის (ბალახოვანი ანწლის/ძაღლანწლას) ნაყოფის გამოყენება საჭიროებს დიდ სიფრთხილეს მისი ტოქსიკურობის გამო. აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან მის გამოყენებამდე. არ გამოიყენოთ თვითმკურნალობისთვის. განსაკუთრებით საშიშია უმწიფარი ნაყოფის გამოყენება. არ გამოიყენოთ ორსულობის, ლაქტაციის პერიოდში და ბავშვებში. მოწამვლის სიმპტომების გამოვლენისას დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს.