სელის ზეთი - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

სელის ზეთი, მიღებული სელის (Linum usitatissimum) თესლისგან ცივი დაწურვის მეთოდით, წარმოადგენს უნიკალურ ბუნებრივ პროდუქტს, რომელიც მდიდარია შეუცვლელი ცხიმოვანი მჟავებით. ეს თხევადი ოქრო საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენებოდა როგორც კვებითი ღირებულების, ისე პოტენციური სამკურნალო თვისებების გამო. თანამედროვე კვლევები ადასტურებენ სელის ზეთის მრავალმხრივ დადებით გავლენას ადამიანის ჯანმრთელობაზე, განსაკუთრებით გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, კანისა და ზოგადი ანთებითი ფონის მართვის კუთხით.

მორფოლოგია (ზეთის მახასიათებლები)

ცივად დაწურული, არარაფინირებული სელის ზეთის მახასიათებლები:

• ფერი: მოყვითალოდან ოქროსფერ-ყავისფრამდე, დამოკიდებულია თესლის სახეობასა და დამუშავების ხარისხზე.
• სტრუქტურა: თხევადი, ზეთოვანი კონსისტენცია. დაბალ ტემპერატურაზე შეიძლება შესქელდეს ან აიმღვრეს, რაც ბუნებრივი პროცესია.
• სუნი: დამახასიათებელი, ოდნავ თხილისებრი, სასიამოვნო არომატი. უსიამოვნო, მწარე სუნი შეიძლება მიუთითებდეს ზეთის გაფუჭებაზე (დაჟანგვაზე).
• გემო: ნაზი, ოდნავ თხილისებრი. სიმწარე მიუთითებს ზეთის დაჟანგვაზე.

ქიმიური შემადგენლობა (100 გრამზე)

სელის ზეთი ძირითადად შედგება ტრიგლიცერიდებისგან. მისი ცხიმოვანმჟავური პროფილი უნიკალურია:

• ალფა-ლინოლენის მჟავა (ALA, ომეგა-3): 45-65% (ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი მცენარეული წყარო).
• ლინოლის მჟავა (ომეგა-6): 12-24%.
• ოლეინის მჟავა (ომეგა-9): 10-21%.
• ნაჯერი ცხიმოვანი მჟავები (პალმიტინის, სტეარინის): 6-11%.
• ვიტამინი E (ტოკოფეროლები): მნიშვნელოვანი რაოდენობით, განსაკუთრებით გამა-ტოკოფეროლი.
• ვიტამინი K: მცირე რაოდენობით.
• ფიტოსტეროლები: ბეტა-სიტოსტეროლი და სხვა.
• ლიგნანები: შეიძლება მცირე რაოდენობით გადავიდეს ზეთში დაწურვის მეთოდის მიხედვით (განსაკუთრებით გაუფილტრავ ზეთში), თუმცა მათი ძირითადი ნაწილი თესლის მყარ ნაწილში რჩება.

მნიშვნელოვანია: სელის ზეთი არ შეიცავს მნიშვნელოვანი რაოდენობით ცილებს, ნახშირწყლებს, ბოჭკოს, ლორწოს ან წყალში ხსნად ვიტამინებსა და მინერალებს, რომლებიც სელის თესლშია.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ალფა-ლინოლენის მჟავა (ALA - ომეგა-3): ესენციური (შეუცვლელი) პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავა, რომელიც ორგანიზმში გარდაიქმნება ეიკოზაპენტაენის (EPA) და დოკოზაჰექსაენის (DHA) მჟავებად (თუმცა ეს გარდაქმნა შეზღუდულია). ALA და მისი მეტაბოლიტები ამცირებენ ანთებით პროცესებს, აუმჯობესებენ სისხლძარღვების მდგომარეობას, მნიშვნელოვანია ტვინის ფუნქციონირებისთვის და კანის ჯანმრთელობისთვის.
• ვიტამინი E (ტოკოფეროლები): ძლიერი ცხიმში ხსნადი ანტიოქსიდანტი, რომელიც იცავს უჯრედულ მემბრანებს დაჟანგვისგან, მათ შორის თავად სელის ზეთსაც სწრაფი გაფუჭებისგან.
• ლინოლის მჟავა (ომეგა-6): ასევე ესენციური ცხიმოვანი მჟავა, მნიშვნელოვანია კანის ბარიერული ფუნქციისთვის და სხვა პროცესებისთვის. მნიშვნელოვანია ომეგა-3 და ომეგა-6 მჟავების ბალანსი ორგანიზმში.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

სელის ზეთს, ძირითადად ALA-ს მაღალი შემცველობის გამო, შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები ახასიათებს:

• ანთების საწინააღმდეგო: ALA და მისი მეტაბოლიტები ამცირებენ ანთებითი ციტოკინების გამომუშავებას.
• კარდიოპროტექტორული: ხელს უწყობს ცუდი ქოლესტერინის (LDL) დონის შემცირებას, არტერიული წნევის ნორმალიზებას, აუმჯობესებს სისხლძარღვების ელასტიურობას და ამცირებს თრომბების წარმოქმნის რისკს.
• ნეიროპროტექტორული (პოტენციური): ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები მნიშვნელოვანია ტვინის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის და განვითარებისთვის.
• კანის მდგომარეობის გამაუმჯობესებელი: შინაგანად მიღებისას და გარეგანად გამოყენებისას აუმჯობესებს კანის ჰიდრატაციას, ელასტიურობას და ამცირებს სიმშრალესა და ანთებას (მაგ., ეგზემის დროს).
• ანტიოქსიდანტური: ვიტამინი E იცავს უჯრედებს ოქსიდაციური სტრესისგან.

შენიშვნა: სელის ზეთს არ აქვს გამოხატული საფაღარათო ან შემომგარსველი მოქმედება, განსხვავებით სელის თესლისგან, რადგან არ შეიცავს ბოჭკოსა და ლორწოს.

გამოყენების სარგებელი

სელის ზეთის რაციონში ჩართვა ხელს უწყობს:

• გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ჯანმრთელობის შენარჩუნებას.
• ორგანიზმში ანთებითი პროცესების შემცირებას.
• კანის სიჯანსაღისა და ახალგაზრდობის შენარჩუნებას.
• ტვინის ნორმალური ფუნქციონირების მხარდაჭერას.
• ჰორმონალური ბალანსის რეგულირებას (ლიგნანების მცირე რაოდენობის გამო, თუ ზეთი გაუფილტრავია).

გამოყენების ჩვენებები

სელის ზეთის გამოყენება, როგორც საკვები დანამატის ან ფუნქციური საკვები პროდუქტის, შეიძლება სასარგებლო იყოს:

• გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების პროფილაქტიკისთვის.
• ჰიპერქოლესტერინემიის (მომატებული ქოლესტერინის) კომპლექსურ თერაპიაში.
• ქრონიკული ანთებითი დაავადებების (მაგ., რევმატოიდული ართრიტი) კომპლექსურ თერაპიაში.
• კანის სიმშრალის, ეგზემის, დერმატიტის დროს (შინაგანი და გარეგანი გამოყენება).
• მშრალი თვალის სინდრომის დროს.
• როგორც ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავების მცენარეული წყარო.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში სელის ზეთს იყენებდნენ:

• დამწვრობის, ჭრილობების, ეგზემის სამკურნალოდ (გარეგანად).
• ყაბზობის დროს (როგორც საპოხი საშუალება, თუმცა ნაკლებად ეფექტურია, ვიდრე თესლი).
• ზოგადგამაჯანსაღებელ საშუალებად.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• სელის ზეთი ძალიან მგრძნობიარეა სინათლის, სითბოს და ჟანგბადის მიმართ, ამიტომ არ გამოიყენოთ თერმული დამუშავებისთვის (შეწვა, მოხარშვა)!
• შეინახეთ მაცივარში, მუქი ფერის, მჭიდროდ დახურულ ბოთლში.
• გახსნის შემდეგ გამოიყენეთ მოკლე დროში (ჩვეულებრივ, 1-2 თვის განმავლობაში), რადგან სწრაფად მწარდება (იჟანგება).
• სელის ზეთი ხელმისაწვდომია როგორც თხევადი სახით, ასევე კაფსულებში.

თხევადი ფორმით გამოყენება:

• მიიღეთ 1 ჩაის კოვზი ან 1 სუფრის კოვზი დღეში (დოზა დააზუსტეთ ექიმთან ან მიჰყევით ეტიკეტის მითითებებს).
• შეგიძლიათ მიიღოთ პირდაპირ, ან დაამატოთ ცივ კერძებს: სალათებს, იოგურტს, ხაჭოს, სმუზის, ფაფას (მომზადების შემდეგ).

კაფსულების გამოყენება:

მიიღეთ მწარმოებლის ინსტრუქციის ან ექიმის რეკომენდაციის შესაბამისად.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

• გარეგანი გამოყენება: შეიძლება გამოყენებულ იქნას კანის დასატენიანებლად, მასაჟისთვის, თმის ნიღბებში.

გვერდითი მოვლენები

სელის ზეთის გამოყენებისას, განსაკუთრებით დიდი დოზებით ან ინდივიდუალური აუტანლობისას, შესაძლებელია:

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ: დიარეა, გულისრევა, მუცლის შებერილობა.
• ალერგიული რეაქციები: იშვიათად.
• სისხლდენის რისკის მცირედი გაზრდა: ანტიკოაგულანტებთან ერთად მიღებისას.

უკუჩვენებები

• მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) სელის მიმართ.
• სისხლის შედედების დარღვევები, ანტიკოაგულანტების მიღება (საჭიროა ექიმთან კონსულტაცია).
• დაგეგმილი ქირურგიული ოპერაცია (რეკომენდებულია მიღების შეწყვეტა ოპერაციამდე 2 კვირით ადრე).
• ორსულობა და ლაქტაცია (საჭიროა ექიმთან კონსულტაცია).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: სელის ზეთის, როგორც საკვები დანამატის, გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ გაქვთ ქრონიკული დაავადებები ან იღებთ რაიმე მედიკამენტს. არ გააცხელოთ სელის ზეთი! შეინახეთ სწორად, რათა თავიდან აიცილოთ დაჟანგვა. ეს პროდუქტი არ არის მედიკამენტი და არ ცვლის ექიმის მიერ დანიშნულ მკურნალობას.