სელის თესლი (Linum usitatissimum Semen) - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: სელი (ლათ. Linum usitatissimum) ერთ-ერთი უძველესი კულტივირებული მცენარეა, რომელსაც კაცობრიობა ათასობით წლის განმავლობაში იყენებდა არა მხოლოდ ბოჭკოს მისაღებად, არამედ მისი თესლის უნიკალური კვებითი და სამკურნალო თვისებების გამო. სელის თესლი, ეს პატარა, მაგრამ მძლავრი ბუნებრივი რესურსი, დღესაც ინარჩუნებს აქტუალობას და წარმოადგენს თანამედროვე კვლევების საგანს მისი მრავალმხრივი დადებითი გავლენის გამო ადამიანის ჯანმრთელობაზე. ტრადიციულ მედიცინაში მას საპატიო ადგილი ეკავა, როგორც საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოსაწესრიგებელი და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება.

მორფოლოგია

სელის თესლის გარეგნული მახასიათებლები:

• ფორმა: თესლი არის ბრტყელი, წაგრძელებულ-ოვალური, ერთი ბოლო ოდნავ წაწვეტებული, მეორე - მომრგვალებული.
• ზომა: სიგრძე მერყეობს 4-დან 6 მმ-მდე, სიგანე - 2-დან 3 მმ-მდე.
• ფერი: დამოკიდებულია ჯიშზე, შეიძლება იყოს ღია ყვითელიდან მუქ ყავისფრამდე. ყველაზე გავრცელებულია მოყავისფრო-მოყვითალო შეფერილობა.
• ზედაპირი: გლუვი, პრიალა, მბზინავი. წყალთან შეხებისას გარე შრე გამოყოფს დიდი რაოდენობით ლორწოს და ხდება წებოვანი.
• სუნი: გამხმარ თესლს პრაქტიკულად არ აქვს სუნი. დაფქვისას ან წყალში ჩალბობისას იძენს სუსტ, სპეციფიკურ, ოდნავ ზეთოვან არომატს.
• გემო: ზეთოვანი, ლორწოვანი, ოდნავ მოტკბო.

ქიმიური შემადგენლობა

სელის თესლი გამოირჩევა ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების მდიდარი და უნიკალური კომპლექსით:

• ლორწოვანი ნივთიერებები (პოლისაქარიდები): 5-12% (ძირითადად თესლის გარსში).
• ცხიმოვანი ზეთი: 30-48% (მაღალი შემცველობით ალფა-ლინოლენის მჟავა (ALA) - ომეგა-3; ასევე ლინოლის მჟავა - ომეგა-6 და ოლეინის მჟავა - ომეგა-9).
• ცილები: 20-30% (შეიცავს ბევრ შეუცვლელ ამინომჟავას).
• ლიგნანები: განსაკუთრებით სეკოიზოლარიცირეზინოლის დიგლიკოზიდი (SDG). სელის თესლი ლიგნანების ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი მცენარეული წყაროა.
• საკვები ბოჭკო (უხსნადი): ცელულოზა და ლიგნინი.
• ვიტამინები: B ჯგუფის ვიტამინები (განსაკუთრებით B1 - თიამინი), ვიტამინი E (ტოკოფეროლები).
• მინერალები: მაგნიუმი, ფოსფორი, მანგანუმი, სპილენძი, თუთია, კალიუმი, კალციუმი.
• ფენოლური ნაერთები: ფენოლმჟავები, ფლავონოიდები.
• ციანოგენური გლიკოზიდები (ლინამარინი): ძალიან მცირე რაოდენობით, რომელიც ჩვეულებრივი მოხმარებისას უსაფრთხოდ ითვლება, თუმცა დიდი დოზებით მიღება არ არის რეკომენდებული.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• ალფა-ლინოლენის მჟავა (ALA - ომეგა-3): ესენციური ცხიმოვანი მჟავა, რომელიც ორგანიზმში ანთების საწინააღმდეგო პროცესებში მონაწილეობს და მნიშვნელოვანია გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, ტვინისა და კანის ჯანმრთელობისთვის.
• ლორწოვანი ნივთიერებები: წყალში ხსნადი ბოჭკო, რომელიც ქმნის გელისებრ მასას, ატენიანებს და იცავს ლორწოვან გარსებს, არეგულირებს ნაწლავების მოქმედებას და ხელს უწყობს ქოლესტერინის დონის შემცირებას.
• ლიგნანები: მცენარეული ნაერთები ძლიერი ანტიოქსიდანტური და ფიტოესტროგენული თვისებებით.
• დიეტური ბოჭკო (ხსნადი და უხსნადი): აუცილებელია საჭმლის მომნელებელი სისტემის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის, ხელს უწყობს ნაწლავების პერისტალტიკას და ტოქსინების გამოდევნას.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

სელის თესლს, მისი მდიდარი შემადგენლობის წყალობით, მრავალმხრივი ფარმაკოლოგიური მოქმედება ახასიათებს:

• დამარბილებელი და შემომგარსველი: ლორწოვანი ნივთიერებები ქმნიან დამცავ აპკს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ლორწოვან გარსზე, ამშვიდებენ გაღიზიანებას და ანთებას.
• მსუბუქი საფაღარათო (მოცულობითი): ბოჭკო და ლორწო ზრდის განავლოვანი მასების მოცულობას და ხელს უწყობს ნაწლავების რეგულარულ დაცლას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები (ALA) და ლიგნანები ამცირებენ ანთებით პროცესებს ორგანიზმში.
• ჰიპოლიპიდემიური (ქოლესტერინის დამწევი): ხსნადი ბოჭკო და ომეგა-3 ხელს უწყობენ სისხლში \\\"ცუდი\\\" ქოლესტერინის (LDL) დონის შემცირებას.
• ანტიოქსიდანტური: ლიგნანები, ვიტამინი E და სხვა ფენოლური ნაერთები იცავენ უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების დაზიანებისგან.
• ჰიპოგლიკემიური (შაქრის დონის მარეგულირებელი): ბოჭკო ანელებს ნახშირწყლების შეწოვას, რაც ხელს უწყობს სისხლში შაქრის დონის სტაბილიზაციას.

გამოყენების სარგებელი

სელის თესლის რეგულარული და სწორი გამოყენება ხელს უწყობს:

• საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციის გაუმჯობესებას, ყაბზობის აღმოფხვრას.
• კუჭისა და ნაწლავების ლორწოვანი გარსის დაცვას და ანთების შემცირებას.
• გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკის შემცირებას.
• ორგანიზმის ანტიოქსიდანტური დაცვის გაძლიერებას.
• კანის, თმისა და ფრჩხილების სიჯანსაღის შენარჩუნებას.
• სისხლში შაქრის დონის უკეთეს კონტროლს (კომპლექსურ თერაპიაში).

გამოყენების ჩვენებები

სელის თესლის გამოყენება შეიძლება რეკომენდებული იყოს შემდეგ შემთხვევებში (ექიმთან კონსულტაციის შემდეგ):

• ფუნქციური ყაბზობა.
• გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი (IBS) - სიმპტომების შესამსუბუქებლად.
• გასტრიტი, ენტერიტი, კოლიტი (როგორც დამხმარე, შემომგარსველი საშუალება).
• ათეროსკლეროზის პროფილაქტიკა და კომპლექსური მკურნალობა.
• ჰიპერქოლესტერინემია (მომატებული ქოლესტერინი).
• კანის სიმშრალე, ეგზემა (შინაგანი მიღება და ზოგჯერ გარეგანი გამოყენება).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში სელის თესლს და მისგან დამზადებულ ლორწოს ან ნახარშს იყენებდნენ:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის თითქმის ყველა სახის პრობლემის დროს (ყაბზობა, დიარეა, ტკივილი, ანთება).
• სასუნთქი გზების დაავადებების დროს (ხველის დასარბილებლად).
• შარდ-სასქესო სისტემის ანთებითი დაავადებების დროს.
• გარეგანად - დამწვრობის, კანის ანთების, ფურუნკულების დროს (საფენების სახით).

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• საუკეთესო ეფექტისთვის რეკომენდებულია სელის თესლის დაფქვა უშუალოდ გამოყენების წინ, რათა ორგანიზმმა სრულად შეითვისოს მასში შემავალი ომეგა-3 და ლიგნანები.
• სელის თესლის მიღებისას აუცილებელია დღის განმავლობაში საკმარისი რაოდენობის (მინიმუმ 1.5-2 ლიტრი) სითხის დალევა!
• სელის თესლი ხელმისაწვდომია მთელი, დაფქული, ზეთის და კაფსულების სახით.

ნაყენის მომზადება (ლორწოს მისაღებად):

• 1-2 ჩაის კოვზ მთელ სელის თესლს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) ცივი ანადუღარი წყალი. გააჩერეთ 30-60 წუთი, პერიოდულად ურიეთ. მიიღეთ ლორწო თესლებთან ერთად ან გაწურეთ.

ჩაის მომზადება (ნახარში):

• 1 სუფრის კოვზ მთელ თესლს დაასხით 2 ჭიქა წყალი და ადუღეთ დაბალ ცეცხლზე 10-15 წუთი. გააცივეთ და გადაწურეთ.

მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:

მიიღება ინსტრუქციის ან ექიმის დანიშნულების მიხედვით.

კაფსულების გამოყენება:

მიიღება ინსტრუქციის ან ექიმის დანიშნულების მიხედვით.

სხვა გამოყენების მეთოდები:

ყველაზე გავრცელებული და ეფექტური მეთოდია ახლად დაფქული სელის თესლის (1-2 ს/კ დღეში) დამატება იოგურტში, კეფირში, ფაფაში, სმუზიში, სალათებში ან ცომეულში.

გვერდითი მოვლენები

სელის თესლის გამოყენებისას, განსაკუთრებით დოზის გადაჭარბების ან არასაკმარისი სითხის მიღების შემთხვევაში, შესაძლებელია:

• მუცლის შებერილობა, აირების დაგროვება.
• დიარეა ან, პირიქით, ყაბზობის გაუარესება (თუ წყალს არ სვამთ საკმარისად).
• იშვიათად - ალერგიული რეაქციები.

უკუჩვენებები

• მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) სელის თესლის მიმართ.
• ნაწლავთა გაუვალობა.
• საყლაპავის ან ნაწლავების შევიწროება.
• მწვავე ანთებითი დაავადებები კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში (გამწვავების ფაზაში).
• ორსულობა და ლაქტაცია (საჭიროებს ექიმთან კონსულტაციას, განსაკუთრებით დიდი დოზების შემთხვევაში).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: სელის თესლის გამოყენებისას აუცილებელია საკმარისი რაოდენობის სითხის (წყლის) მიღება. დაიწყეთ მცირე დოზებით. გამოყენების წინ აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან, განსაკუთრებით თუ გაქვთ ქრონიკული დაავადებები, იღებთ რაიმე მედიკამენტს, ხართ ორსულად ან გაქვთ ლაქტაციის პერიოდი. ეს პროდუქტი არ არის მედიკამენტი და არ ცვლის ექიმის მიერ დანიშნულ მკურნალობას.