ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი (Taraxaci herba) - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ბაბუაწვერა (ლათ. Taraxacum officinale) რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახის წარმომადგენელია, რომელიც თითქმის ყველგან გვხვდება. ხშირად აღიქმება, როგორც უბრალო სარეველა, თუმცა მისი მიწისზედა ნაწილი (ფოთლები, ყვავილები და საყვავილე ღეროები) უძველესი დროიდან გამოიყენება როგორც კულინარიაში, ისე ხალხურ მედიცინაში. ბაბუაწვერას ფოთლები და ყვავილები მდიდარია ვიტამინებითა და მინერალებით, რის გამოც მას ხშირად ბუნებრივ მულტივიტამინს უწოდებენ და აფასებენ მისი შარდმდენი და საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი თვისებების გამო.
მორფოლოგია
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილების მორფოლოგიური მახასიათებლები:
- ფოთლები: შეკრებილია ფესვისპირა როზეტად. ფორმა ცვალებადია, ხშირად მოგრძო-ლანცეტისებრი, ღრმად დაკბილული ან ფრთისებრ განკვეთილი, კბილები ან ნაკვთები, როგორც წესი, ფოთლის ძირისკენაა მიმართული (უკან მიმართული კბილები). ფერი მწვანეა, ზედაპირი შეიძლება იყოს შიშველი ან ოდნავ შებუსვილი.
- საყვავილე ღერო (ყუნწი): უფოთლო, ღრუ, ცილინდრული, 5-50 სმ სიმაღლის. გადატეხისას გამოყოფს რძისებრ წვენს (ლატექსს). თითოეულ ღეროზე, ჩვეულებრივ, ერთი ყვავილედია განვითარებული.
- ყვავილები (ყვავილედი): რთული ყვავილედი - კალათა, რომელიც შედგება მხოლოდ კაშკაშა ყვითელი ფერის ენისებრი ყვავილებისგან. კალათის დიამეტრი 3-5 სმ-ია. ყვავილედი დღისით იშლება, ღამით და მოღრუბლულ ამინდში კი იხურება.
- სუნი: ფოთლებსა და ღეროს აქვს სუსტი, მცენარეული სუნი. ყვავილებს - ოდნავ მოტკბო, თაფლისებრი არომატი.
- გემო: ფოთლები მომწაროა.
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი - ბალახი (Taraxaci herba), რომელიც მოიცავს ფოთლებს, ყვავილებს და საყვავილე ღეროებს, ან ცალკე ფოთლები (Taraxaci folium). ფესვები ასევე აქტიურად გამოიყენება, მაგრამ მათ განსხვავებული თვისებები აქვთ.
შეგროვების წესები:
- ფოთლები: აგროვებენ ახალგაზრდა მცენარეებს, ყვავილობამდე (გაზაფხულზე), სანამ საყვავილე ღეროები განვითარდება.
- ბალახი (ფოთლები, ყვავილები, ღეროები): აგროვებენ ყვავილობის დასაწყისში.
შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, თხელ ფენად გაფენილს, ან სპეციალურ საშრობებში დაბალ ტემპერატურაზე (არაუმეტეს 40-45°C). გამხმარი ნედლეული ინახება მშრალ, ბნელ ადგილას.
ქიმიური შემადგენლობა
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი (განსაკუთრებით ფოთლები) გამოირჩევა მდიდარი ქიმიური შემადგენლობით:
- ვიტამინები: განსაკუთრებით მდიდარია A ვიტამინით (β-კაროტინის სახით), C ვიტამინით (ასკორბინის მჟავა), K ვიტამინით, ასევე შეიცავს B ჯგუფის ვიტამინებს (B1, B2, B6), E ვიტამინს.
- მინერალები: ძალიან მაღალია კალიუმის შემცველობა. ასევე მდიდარია კალციუმით, რკინით, მაგნიუმით, მანგანუმით, სპილენძით.
- სესქვიტერპენული ლაქტონები (მწარე ნივთიერებები): აძლევენ ფოთლებს მომწარო გემოს.
- ფლავონოიდები: ლუტეოლინი, აპიგენინი, ქრიზოერიოლი და სხვა.
- ფენოლური მჟავები: ცინქორის, კოფეინის, ქლოროგენის მჟავები.
- კუმარინები.
- ტრიტერპენები და სტეროლები.
- ინულინი: ფოთლებში მისი შემცველობა გაცილებით დაბალია, ვიდრე ფესვებში.
აქტიური ნივთიერებების სია
ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:
- კალიუმი: მაკროელემენტი, რომელიც უზრუნველყოფს მცენარის ძლიერ შარდმდენ ეფექტს.
- ვიტამინები (A, C, K): აუცილებელი ნუტრიენტები იმუნიტეტის, მხედველობის, კანის, ძვლებისა და სისხლის შედედების სისტემის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის. ძლიერი ანტიოქსიდანტები.
- სესქვიტერპენული ლაქტონები: მწარე ნივთიერებები, რომლებიც ასტიმულირებენ საჭმლის მონელებას და ნაღვლის გამოყოფას.
- ფლავონოიდები და ფენოლური მჟავები: ძლიერი ანტიოქსიდანტები, აქვთ ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება.
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილს ახასიათებს შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- შარდმდენი (დიურეზული): ეს არის ფოთლების ყველაზე გამოხატული თვისება, განპირობებული კალიუმის მაღალი შემცველობით. ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ჭარბი სითხის გამოდევნას, თუმცა, კალიუმის შემცველობის გამო, ნაკლებად იწვევს მის დაკარგვას (ითვლება კალიუმდამზოგველ დიურეტიკად, თუმცა სიფრთხილეა საჭირო).
- მადის აღმძვრელი და საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი: მწარე ნივთიერებების ხარჯზე.
- ანტიოქსიდანტური: იცავს უჯრედებს თავისუფალი რადიკალების დაზიანებისგან (ვიტამინების და ფენოლური ნაერთების მაღალი შემცველობა).
- ანთების საწინააღმდეგო: ფლავონოიდები და სხვა ნაერთები ხელს უწყობენ ანთებითი პროცესების შემცირებას.
- ნაღველმდენი (სუსტი): ფესვებთან შედარებით ნაკლებად გამოხატული, თუმცა მწარე ნივთიერებები მაინც ასტიმულირებენ ნაღვლის გამოყოფას.
გამოყენების სარგებელი
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის გამოყენება ხელს უწყობს:
- ორგანიზმიდან ზედმეტი სითხის გამოდევნას და შეშუპების შემცირებას.
- საჭმლის მონელების გაუმჯობესებას და მადის სტიმულირებას.
- ორგანიზმის მომარაგებას მნიშვნელოვანი ვიტამინებითა და მინერალებით.
- ანტიოქსიდანტური დაცვის გაძლიერებას.
- საშარდე სისტემის ფუნქციონირების მხარდაჭერას.
გამოყენების ჩვენებები
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის გამოყენება შეიძლება რეკომენდებული იყოს შემდეგ შემთხვევებში (ექიმთან კონსულტაციის შემდეგ):
- შეშუპება (განსაკუთრებით გულ-სისხლძარღვთა ან თირკმლის მსუბუქი უკმარისობით გამოწვეული - მხოლოდ ექიმის მეთვალყურეობით!).
- მადის დაქვეითება, საჭმლის მონელების დარღვევები (დისპეფსია).
- ვიტამინებისა და მინერალების დეფიციტის პროფილაქტიკა (როგორც საკვები დანამატი).
- საშარდე გზების ინფექციების კომპლექსური თერაპია (შარდმდენი ეფექტის გამო).
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში ბაბუაწვერას ფოთლებსა და ყვავილებს იყენებენ:
- როგორც შარდმდენ საშუალებას.
- ღვიძლის და ნაღვლის ბუშტის დაავადებების დროს.
- როგორც ზოგადგამაჯანსაღებელ საშუალებას (სისხლის გამწმენდი).
- კანის დაავადებების დროს (გარეგანად).
- ანემიის დროს.
- ახალგაზრდა ფოთლებს აქტიურად იყენებენ სალათებში.
როგორ გამოვიყენოთ
ზოგადი რეკომენდაციები:
- ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი ხელმისაწვდომია გამხმარი სახით (ნაყენის, ჩაის მოსამზადებლად), ასევე კომერციული პრეპარატების სახით (ექსტრაქტი, კაფსულები).
- გამხმარი ნედლეულის გამოყენებისას დოზირება უნდა შეთანხმდეს ექიმთან.
ნაყენის მომზადება (ინფუზია):
- 1-2 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ ბალახს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) მდუღარე წყალი.
- დააყენეთ თავდახურულ ჭურჭელში 15-30 წუთის განმავლობაში.
- გადაწურეთ.
- მიიღეთ 1/4-1/3 ჭიქა 3-4-ჯერ დღეში, ჭამამდე 30 წუთით ადრე (ექიმის დანიშნულებით).
ჩაის მომზადება:
- 1-2 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ ბალახს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი.
- დააყენეთ 10-15 წუთი.
- გადაწურეთ.
- მიიღეთ 1 ჭიქა 2-3-ჯერ დღეში (ექიმის დანიშნულებით).
მშრალი ექსტრაქტის გამოყენება:
თუ იყენებთ ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის მშრალ ექსტრაქტს, მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას ან ექიმის დანიშნულებას.
კაფსულების გამოყენება:
თუ იყენებთ ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის კაფსულებს, მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას ან ექიმის დანიშნულებას.
სხვა გამოყენების მეთოდები: ახალგაზრდა ფოთლები შეიძლება გამოყენებულ იქნას სალათებში. გარეგანი გამოყენება (კომპრესები) ნაკლებად გავრცელებულია.
გვერდითი მოვლენები
ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის გამოყენებისას შესაძლებელია გამოვლინდეს:
- ალერგიული რეაქციები: კანზე გამონაყარი, ქავილი, ჭინჭრის ციება (განსაკუთრებით რთულყვავილოვანთა ოჯახის მცენარეებზე ალერგიის მქონე პირებში).
- კუჭ-ნაწლავის მხრივ: იშვიათად, კუჭის წვის შეგრძნება, დიარეა.
- კონტაქტური დერმატიტი: რძისებრმა წვენმა (ლატექსმა) შეიძლება გამოიწვიოს კანის გაღიზიანება მგრძნობიარე პირებში.
უკუჩვენებები
- მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) ბაბუაწვერას ან რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახის სხვა მცენარეების მიმართ.
- ნაღვლის სადინარების დახშობა (ობსტრუქცია).
- ნაღვლის ბუშტის მწვავე ანთება ან ჩირქოვანი პროცესი.
- კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება გამწვავების ფაზაში (სიფრთხილით).
- თირკმლის მძიმე უკმარისობა (სიფრთხილით, კალიუმის მაღალი შემცველობის გამო).
- ორსულობა და ლაქტაცია (არ არის საკმარისი მონაცემები უსაფრთხოების შესახებ).
- 12 წლამდე ასაკი (ექიმის რეკომენდაციის გარეშე).
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექიმის კონსულტაცია ქრონიკული დაავადებების (განსაკუთრებით ნაღვლის ბუშტის, თირკმელების, კუჭ-ნაწლავის), მედიკამენტების (განსაკუთრებით შარდმდენები, ლითიუმის პრეპარატები) მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს. არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას.