ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი (Taraxaci herba) - სრული სამეცნიერო მიმოხილვა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ბაბუაწვერა (ლათ. Taraxacum officinale) ყველასთვის კარგად ნაცნობი, მზისფერი ყვავილებით დამშვენებული მცენარეა, რომელიც რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახს მიეკუთვნება. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ხშირად სარეველად მიიჩნევა, ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილი – ფოთლები და ყვავილები – უძველესი დროიდან ფასობდა როგორც საკვები, ისე სამკურნალო თვისებების გამო. ეს მრავალწლოვანი ბალახი, რომელიც თითქმის მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული, წარმოადგენს ვიტამინების, მინერალებისა და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების მდიდარ ბუნებრივ წყაროს. მწვანე აფთიაქი გთავაზობთ ამ საინტერესო მცენარის ფოთლებისა და ყვავილების დეტალურ მიმოხილვას.

მორფოლოგია

ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილების (ფოთლები და ყვავილები) გარეგნული მახასიათებლები:

• ფოთლები:
  • განლაგება და ფორმა: შეკრებილია ფესვისპირა როზეტად. ფოთლები ლანცეტისებრია, მოგრძო-უკუკვერცხისებრი ან ვიწრო ელიფსური, ძირითადად ღრმად დაკბილული ან ფრთისებრ-განკვეთილი, ნაკვთები ხშირად უკანაა მიმართული (რუნცინატული ტიპის). ფოთლის კიდეები შეიძლება იყოს დაკბილული ან თითქმის მთლიანი.
  • ზომა: სიგრძე მერყეობს 5-დან 25 სმ-მდე (ზოგჯერ მეტიც), სიგანე – 1-დან 5 სმ-მდე.
  • ფერი და ზედაპირი: ღია ან მუქი მწვანე, შიშველი ან ოდნავ შებუსვილი, განსაკუთრებით ქვედა მხრიდან.
  • გემო: დამახასიათებელი მომწარო გემო.
• ყვავილები (ყვავილედი):
  • ტიპი და ფორმა: მცენარეს აქვს კალათა ყვავილედი, რომელიც ერთი ყვავილის შთაბეჭდილებას ტოვებს. კალათა შედგება მრავალი (50-200 ან მეტი) ორსქესიანი, ენისებრი ყვავილისგან.
  • ფერი: კაშკაშა ყვითელი ან ოქროსფერ-ყვითელი.
  • საყვავილე ღერო: თითოეული კალათა განლაგებულია გრძელ, უფოთლო, ღრუ საყვავილე ღეროზე (საისრეზე), რომელიც გადატეხისას რძისებრ წვენს გამოყოფს.
  • ყვავილობის თავისებურება: ყვავილედები იხსნება მზიან ამინდში დილით და იხურება საღამოს ან მოღრუბლულ ამინდში.
  • სუნი: ყვავილებს აქვთ სუსტი, სასიამოვნო, თაფლისებრი არომატი.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო და კვებითი მიზნებისთვის გამოიყენება ბაბუაწვერას ფოთლები (Taraxaci folium) და ყვავილები (Taraxaci flos), ასევე ხშირად მთლიანი მიწისზედა ნაწილი ყვავილობის პერიოდში (Taraxaci herba).

შეგროვების წესები:

• ფოთლები: საუკეთესოა ახალგაზრდა ფოთლების შეგროვება ადრე გაზაფხულზე, მცენარის ყვავილობამდე ან ყვავილობის დასაწყისში. ამ დროს ისინი ყველაზე ნაზი და ნაკლებად მწარეა.
• ყვავილები: აგროვებენ სრული გაშლის პერიოდში, მშრალ, მზიან ამინდში.

შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, თხელ ფენად გაფენილს, ან სპეციალურ საშრობებში არაუმეტეს 40-45°C ტემპერატურაზე, რათა შეინარჩუნონ ბუნებრივი ფერი და სასარგებლო ნივთიერებები.

ქიმიური შემადგენლობა

ბაბუაწვერას ფოთლები და ყვავილები მდიდარია ბიოლოგიურად აქტიური ნაერთებით:

ფოთლები:

• ვიტამინები: განსაკუთრებით მაღალია A ვიტამინის (β-კაროტინის სახით), K ვიტამინის და C ვიტამინის შემცველობა. ასევე შეიცავს E ვიტამინს და B ჯგუფის ვიტამინებს (B1, B2, B6, ფოლიუმის მჟავა).
• მინერალები: კალიუმის უხვი წყაროა, ასევე შეიცავს კალციუმს, რკინას, მაგნიუმს, მანგანუმს, სპილენძს, ნატრიუმს.
• სესქვიტერპენული ლაქტონები (მწარე ნივთიერებები): ევდესმანოლიდები (ტარაქსაცინი, ტარაქსაცერიდი), გერმაკრანოლიდები. ესენი განაპირობებენ მომწარო გემოს.
• ფლავონოიდები: ლუტეოლინი, აპიგენინი, ქრიზოერიოლი და მათი გლიკოზიდები.
• ფენოლური მჟავები: ცინქორის მჟავა, კოფეინის მჟავა, ქლოროგენის მჟავა.
• ტრიტერპენები და სტეროლები: ტარაქსასტეროლი, β-სიტოსტეროლი.
• კუმარინები: სკოპოლეტინი, ესკულეტინი.
• ინულინი: მცირე რაოდენობით, ფესვებთან შედარებით.

ყვავილები:

• კაროტინოიდები: ლუტეინი, ვიოლაქსანტინი, ტარაქსანტინი (განაპირობებს ყვითელ ფერს).
• ფლავონოიდები: აპიგენინი, ლუტეოლინი.
• ტრიტერპენები: არნიდიოლი, ფარადიოლი.
• ფენოლური მჟავები.
• მტვერი (Pollen): მდიდარია ცილებით, ამინომჟავებით, ვიტამინებით.

აქტიური ნივთიერებების სია

ძირითადი აქტიური ნივთიერებები:

• კალიუმი: ფოთლებში არსებული მაღალი კონცენტრაციის კალიუმი განაპირობებს მცენარის გამოხატულ შარდმდენ ეფექტს.
• ვიტამინები (A, C, K): აუცილებელი ნუტრიენტები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ანტიოქსიდანტურ დაცვას, იმუნიტეტის გაძლიერებას და სხვადასხვა ფიზიოლოგიური პროცესის ნორმალურ მიმდინარეობას.
• სესქვიტერპენული ლაქტონები (მწარე ნივთიერებები): ასტიმულირებენ საჭმლის მომნელებელი წვენების გამოყოფას, აუმჯობესებენ მადას და ნაღვლის ბუშტის ფუნქციას.
• ფლავონოიდები და ფენოლური მჟავები: ძლიერი ანტიოქსიდანტები, რომლებსაც აქვთ ანთების საწინააღმდეგო და უჯრედების დამცავი თვისებები.
• კაროტინოიდები (ყვავილებსა და ფოთლებში): პროვიტამინი A და ანტიოქსიდანტები, მნიშვნელოვანია მხედველობისა და კანის ჯანმრთელობისთვის.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ბაბუაწვერას ფოთლებსა და ყვავილებს მიეწერება შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• შარდმდენი (დიურეზული): ეს ფოთლების ყველაზე გამოხატული და კარგად შესწავლილი თვისებაა, რაც კალიუმის მაღალი შემცველობით აიხსნება. ის ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ჭარბი სითხისა და ნატრიუმის გამოდევნას.
• მადის აღმძვრელი და საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი: მწარე ნივთიერებების (სესქვიტერპენული ლაქტონების) წყალობით.
• ნაღველმდენი (ქოლეტური) და ნაღვლის გამომყოფი (ქოლაგოგური) - მსუბუქი: ფესვებთან შედარებით ნაკლებად გამოხატული, მაგრამ მაინც აღინიშნება.
• ანტიოქსიდანტური: ვიტამინების (განსაკუთრებით C და A), კაროტინოიდების და ფლავონოიდების მაღალი შემცველობის გამო.
• ანთების საწინააღმდეგო (მსუბუქი): ფლავონოიდებისა და სხვა ფიტოქიმიკატების კომპლექსური მოქმედებით.
• მკვებავი და მატონიზირებელი: ვიტამინებისა და მინერალების მდიდარი წყაროა.

გამოყენების სარგებელი

ბაბუაწვერას ფოთლებისა და ყვავილების გამოყენება შეიძლება სასარგებლო იყოს:

• ორგანიზმიდან ჭარბი სითხის გამოდევნის ხელშესაწყობად და მსუბუქი შეშუპების შესამცირებლად.
• საჭმლის მონელების პროცესების გაუმჯობესებისა და მადის სტიმულირებისთვის.
• ორგანიზმის მომარაგებისთვის აუცილებელი ვიტამინებით (A, C, K) და მინერალებით (განსაკუთრებით კალიუმი).
• ანტიოქსიდანტური დაცვის გაძლიერებისთვის და ოქსიდაციური სტრესის შემცირებისთვის.
• საშარდე გზების ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის (შარდმდენი ეფექტის გამო).
• როგორც ზოგადი გამაჯანსაღებელი და მატონიზირებელი საშუალება.

გამოყენების ჩვენებები

ბაბუაწვერას ფოთლებისა და ყვავილების გამოყენება, როგორც დამხმარე საშუალება, შეიძლება რეკომენდებული იყოს შემდეგ შემთხვევებში (ექიმთან კონსულტაციის შემდეგ):

• მსუბუქი შეშუპება (განსაკუთრებით გულ-სისხლძარღვთა ან თირკმლის მსუბუქი უკმარისობით გამოწვეული, მხოლოდ ექიმის მეთვალყურეობით!).
• მადის დაქვეითება, საჭმლის მონელების დარღვევები (დისპეფსია).
• ჰიპოვიტამინოზი და ავიტამინოზი (როგორც ვიტამინების ბუნებრივი წყარო).
• საშარდე გზების ინფექციების კომპლექსური თერაპია (შარდმდენი ეფექტის გამო).
• როგორც ზოგადი მატონიზირებელი საშუალება გაზაფხულის პერიოდში.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში ბაბუაწვერას ფოთლებსა და ყვავილებს დიდი ხნის ისტორია აქვს:

• ფოთლები: ფართოდ გამოიყენება როგორც შარდმდენი, ნაღველმდენი, მადის აღმძვრელი და სისხლის გამწმენდი საშუალება. ახალგაზრდა ფოთლებს აქტიურად იყენებენ სალათებში, როგორც ვიტამინებით მდიდარ ინგრედიენტს.
• ყვავილები: ყვავილებისგან ამზადებენ თაფლს (ბაბუაწვერას თაფლი), მურაბას, ღვინოს. ნაყენს იყენებენ როგორც ზოგადგამაჯანსაღებელ საშუალებას. ზოგჯერ ყვავილების ნახარშს გარეგანადაც იყენებენ კანის მოსავლელად.

როგორ გამოვიყენოთ

ზოგადი რეკომენდაციები:

• ბაბუაწვერას ფოთლები და ყვავილები ხელმისაწვდომია გამხმარი სახით (ნაყენის, ჩაის მოსამზადებლად). ასევე, ახალი ფოთლები გამოიყენება კულინარიაში.
• გამხმარი ნედლეულის გამოყენებისას დოზირება უნდა შეთანხმდეს ექიმთან ან ფიტოთერაპევტთან.

ნაყენის (ინფუზიის) მომზადება:

• 1-2 სუფრის კოვზ დაქუცმაცებულ გამხმარ ფოთლებსა და/ან ყვავილებს დაასხით 1 ჭიქა (200 მლ) მდუღარე წყალი.
• დააყენეთ თავდახურულ ჭურჭელში 15-30 წუთის განმავლობაში (ფოთლებისთვის) ან 1 საათამდე (ყვავილებისთვის).
• გადაწურეთ.
• მიიღეთ 1/4-1/3 ჭიქა 3-4-ჯერ დღეში, ჭამამდე 20-30 წუთით ადრე (ექიმის დანიშნულებით).

ჩაის მომზადება:

• 1-2 ჩაის კოვზ დაქუცმაცებულ გამხმარ ბალახს (ფოთლები და ყვავილები) დაასხით 1 ჭიქა მდუღარე წყალი.
• დააყენეთ 10-15 წუთი.
• გადაწურეთ.
• მიიღეთ 1 ჭიქა 2-3-ჯერ დღეში (ექიმის დანიშნულებით).

კულინარიული გამოყენება:

• ახალი ფოთლები: დაამატეთ სალათებს, სმუზებს, სენდვიჩებს. შეიძლება მსუბუქად მოთუშვაც.
• ყვავილები: გამოიყენება სალათების გასაფორმებლად, მურაბის, ღვინის, სიროფის დასამზადებლად.

მშრალი ექსტრაქტისა და კაფსულების გამოყენება:

ბაბუაწვერას მიწისზედა ნაწილის ექსტრაქტები და კაფსულები ხელმისაწვდომია კომერციულად. მათი გამოყენებისას მიჰყევით მწარმოებლის ინსტრუქციას ან ექიმის დანიშნულებას.

გვერდითი მოვლენები

ბაბუაწვერას ფოთლებისა და ყვავილების გამოყენებისას, ზოგადად, კარგად გადაიტანება, თუმცა იშვიათ შემთხვევებში შესაძლებელია:

• ალერგიული რეაქციები: კანზე გამონაყარი, ქავილი, ჭინჭრის ციება (განსაკუთრებით რთულყვავილოვანთა ოჯახის მცენარეებზე ალერგიის მქონე პირებში).
• კუჭ-ნაწლავის მხრივ: იშვიათად, კუჭის წვის შეგრძნება, დიარეა (მწარე ნივთიერებების ან დიდი დოზების გამო).
• კონტაქტური დერმატიტი: რძისებრმა წვენმა (ლატექსმა) შეიძლება გამოიწვიოს კანის გაღიზიანება მგრძნობიარე პირებში.
• ჭარბი შარდვა: შარდმდენი ეფექტის გამო.

უკუჩვენებები

• მომატებული მგრძნობელობა (ალერგია) ბაბუაწვერას ან რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახის სხვა მცენარეების მიმართ.
• ნაღვლის სადინარების დახშობა (ობსტრუქცია) ან ნაღვლის ბუშტის მწვავე ანთება (ქოლეცისტიტი) – მწარე ნივთიერებების ნაღველმდენი ეფექტის გამო.
• კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება გამწვავების ფაზაში (სიფრთხილით, მწარე ნივთიერებების გამო).
• თირკმლის მძიმე უკმარისობა (ექიმის კონსულტაციის გარეშე).
• ორსულობა და ლაქტაცია (არ არის საკმარისი მონაცემები უსაფრთხოების შესახებ).

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ბაბუაწვერას ფოთლებისა და ყვავილების სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექიმის კონსულტაცია, თუ გაქვთ ქრონიკული დაავადებები (განსაკუთრებით ნაღვლის ბუშტის, თირკმელების, კუჭ-ნაწლავის), იღებთ მედიკამენტებს (განსაკუთრებით შარდმდენებს, ლითიუმის პრეპარატებს), ხართ ორსულად ან გაქვთ ლაქტაციის პერიოდი. არ გადააჭარბოთ რეკომენდებულ დოზას. ბაბუაწვერას შეგროვებისას მოერიდეთ დაბინძურებულ ადგილებს (გზისპირები, სამრეწველო ზონები).