იასამანი (Syringa vulgaris)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: იასამანი (Syringa vulgaris) არის ულამაზესი, ფოთოლმცვენი ბუჩქი, რომელიც გაზაფხულის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და საყვარელი სიმბოლოა. მისი უხვად მოფენილი, სურნელოვანი ყვავილები არა მხოლოდ ბაღებსა და პარკებს ამშვენებს, არამედ საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენებოდა ხალხურ მედიცინაში სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ. მიუხედავად იმისა, რომ მისი, როგორც დეკორატიული მცენარის, ღირებულება ეჭვგარეშეა, მისი სამკურნალო პოტენციალი თანამედროვე მედიცინის მიერ ნაკლებადაა შესწავლილი და მის გამოყენებას სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: ზეთისხილისებრნი (Oleaceae);
- გვარი: იასამანი (Syringa);
- სახეობა: ჩვეულებრივი იასამანი (Syringa vulgaris L.);
- სიცოცხლის ფორმა: დიდი ზომის, ფოთოლმცვენი ბუჩქი ან ტანდაბალი ხე;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს აპრილის ბოლოსა და მაისში, ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში;
- ღერო: მრავალღეროიანი, ძლიერ დატოტვილი;
- ქერქი: ახალგაზრდა ყლორტებზე გლუვია, მონაცრისფრო, ასაკთან ერთად კი მუქდება, უხეშდება და იფარება გრძივი ბზარებით;
- ფოთლები: მოპირისპირედ განლაგებული, მარტივი, გულისებრი ფორმის, წაწვეტებული წვერით და მთლიანი კიდეებით. ფოთლის ფირფიტა მუქი მწვანეა;
- ყვავილები: პატარა, მილისებრი, ოთხნაკვთიანი გვირგვინით, შეკრებილია მჭიდრო, პირამიდულ, საგველა ყვავილედებში. ფერი, ჯიშის მიხედვით, მერყეობს თეთრიდან და მკრთალი იასამნისფრიდან მუქ მეწამულამდე. გამოირჩევა ძლიერი, დამახასიათებელი, სასიამოვნო სურნელით;
- ნაყოფი: მშრალი, ორბუდიანი, წაგრძელებული კოლოფი, რომელიც სიმწიფისას იხსნება და ფანტავს ფრთიან თესლებს;
- ფესვები: ფართოდ გაშლილი ფესვთა სისტემა, რომელიც ხშირად იძლევა ფესვის ამონაყარს;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე. ფართოდაა კულტივირებული მთელ მსოფლიოში, როგორც დეკორატიული მცენარე;
სამკურნალო ნაწილები
ხალხურ მედიცინაში სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება იასამნის ყვავილები, ფოთლები, კვირტები და ქერქი.
შეგროვების წესები:
- ყვავილები და კვირტები: აგროვებენ ყვავილობის დასაწყისში, მშრალ ამინდში. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, რათა შეინარჩუნონ არომატი;
- ფოთლები: აგროვებენ ზაფხულის პირველ ნახევარში;
- ქერქი: აგროვებენ ადრე გაზაფხულზე, წვენის მოძრაობის დაწყებამდე;
ქიმიური შემადგენლობა
იასამნის ნაწილები შეიცავს სხვადასხვა ბიოლოგიურად აქტიურ ნაერთს:
- გლიკოზიდები: მთავარი დამახასიათებელი ნაერთია ფენოლური გლიკოზიდი სირინგინი, რომელიც ასევე გვხვდება ელეუტეროკოკში;
- ეთერზეთები: განაპირობებენ მცენარის უნიკალურ არომატს;
- ფლავონოიდები: კვერცეტინი;
- სიმწარეები, ფისები, ტანინები და ასკორბინის მჟავა;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
იასამნის ფარმაკოლოგიური თვისებები ძირითადად ხალხური მედიცინის მონაცემებს ეფუძნება და არ არის სიღრმისეულად შესწავლილი თანამედროვე კლინიკური კვლევებით. ტრადიციულად, მას მიაწერენ შემდეგ თვისებებს:
- სიცხის დამწევი და ოფლმდენი;
- ანთების საწინააღმდეგო და ტკივილგამაყუჩებელი;
- შემკვრელი;
- შარდმდენი;
გამოყენება მედიცინაში:
თანამედროვე, მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ მედიცინაში იასამანი სამკურნალო მიზნებით პრაქტიკულად არ გამოიყენება, მისი ეფექტურობისა და უსაფრთხოების შესახებ კლინიკური კვლევების ნაკლებობის გამო. მისი გამოყენება შემოიფარგლება მხოლოდ ხალხური მედიცინისა და ჰომეოპათიის ფარგლებში.
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში იასამანი საკმაოდ პოპულარული საშუალება იყო:
- ყვავილებისა და ფოთლების ჩაი: გამოიყენებოდა როგორც სიცხის დამწევი და ოფლმდენი საშუალება გაციების, გრიპისა და მალარიის დროს. ასევე, იყენებდნენ ხველისა და ბრონქიტის სიმპტომების შესამსუბუქებლად;
- ქერქისა და კვირტების სპირტიანი ნაყენი: გამოიყენებოდა რევმატიზმის, პოდაგრისა და სახსრების ტკივილის დროს, როგორც გარეგანი შესაზელი საშუალება, ასევე შიგნით მისაღებად;
- ახალი ფოთლების კომპრესი: იდებდნენ ძნელად შეხორცებად ჭრილობებზე;
გაფრთხილება
გაფრთხილება: იასამანი არ არის კარგად შესწავლილი სამკურნალო მცენარე და მისი უსაფრთხოების პროფილი უცნობია. მისი თვითნებური, უკონტროლო გამოყენება სამკურნალო მიზნებით კატეგორიულად დაუშვებელია! ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, მცენარის ნაწილები შეიძლება შეიცავდეს ტოქსიკურ ნივთიერებებს.
- კატეგორიულად აკრძალულია ორსულობის, ლაქტაციის პერიოდში და ბავშვთა ასაკში;
- დაუშვებელია გამოყენება თირკმლისა და ღვიძლის დაავადებების მქონე პირებში;
ამ მცენარის ნებისმიერი ფორმით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის ან კვალიფიციური ფიტოთერაპევტის კონსულტაცია, რომელიც შეაფასებს პოტენციურ სარგებელსა და რისკებს.