ვარდისფერი როდიოლა / ოქროს ფესვი (Rhodiola rosea)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ვარდისფერი როდიოლა (Rhodiola rosea), იგივე "ოქროს ფესვი" ან "არქტიკული ფესვი", არის უნიკალური სუკულენტური მცენარე, რომელიც დედამიწის ყველაზე ცივ და მკაცრ კლიმატურ პირობებში იზრდება. იგი წარმოადგენს კლასიკურ ადაპტოგენს – მცენარეს, რომელიც ეხმარება ორგანიზმს სტრესთან ადაპტაციასა და გამკლავებაში. სკანდინავიელი ვიკინგები და ციმბირელი მონადირეები საუკუნეების განმავლობაში იყენებდნენ როდიოლას ფესვს ფიზიკური ამტანობის, ძალისა და სიცოცხლისუნარიანობის გასაძლიერებლად. დღეს, თანამედროვე მეცნიერება მრავალი კვლევით ადასტურებს მის ეფექტურობას სტრესით გამოწვეული დაღლილობის, გამოფიტვისა და მენტალური პროდუქტიულობის დაქვეითების წინააღმდეგ.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: დუმფარასებრნი (Crassulaceae);
- გვარი: როდიოლა (Rhodiola);
- სახეობა: ვარდისფერი როდიოლა (Rhodiola rosea L.);
- სიცოცხლის ფორმა: მრავალწლიანი სუკულენტური ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნის-აგვისტოში;
- ღერო: მრავალრიცხოვანი, ხორციანი, დაუტოტავი, სიმაღლით 10-40 სმ;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, მჯდომარე, ხორციანი, სუკულენტური, მოგრძო-კვერცხისებრი ფორმის, შესაძლოა ჰქონდეს დაკბილული კიდეები;
- ყვავილები: ორსახლიანი მცენარეა. ყვავილები პატარაა, ოთხფურცლიანი, შეკრებილია ღეროს წვერზე მკვრივ, ფარისებრ ყვავილედში. მამრობითი ყვავილები მოყვითალო-მომწვანოა, მდედრობითი – მოწითალო;
- ნაყოფი: მოწითალო ფერის, მრავალთესლიანი ფოთლურა;
- ფესვები: მცენარის მთავარი ნაწილი. მსხვილი, ხორციანი, ბრინჯაოსფერ-ოქროსფერი ფესურა მრავალრიცხოვანი დამატებითი ფესვებით. გადატეხვისას მოყვითალოა და გახმობისას იძენს ვარდის სურნელის მსგავს, დამახასიათებელ არომატს (აქედან მოდის სახელი "ვარდისფერი");
- გავრცელება: არქტიკულ-ალპური მცენარეა. იზრდება ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ცივ რეგიონებში – არქტიკაში, სკანდინავიის, ალთაის, კარპატებისა და კავკასიის მთებში, ზღვის დონიდან 2000-3000 მეტრის სიმაღლეზე;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება როდიოლას ფესურა და ფესვები (Rhizoma cum radicibus Rhodiolae roseae).
შეგროვების წესები:
- ფესურა: აგროვებენ ვეგეტაციის ბოლოს (აგვისტო-სექტემბერი), 4-5 წელზე უფროსი მცენარეებიდან. ასუფთავებენ, რეცხავენ, ჭრიან და აშრობენ კარგად განიავებად ადგილას არაუმეტეს 50-60°C ტემპერატურაზე;
ქიმიური შემადგენლობა
ვარდისფერი როდიოლას უნიკალური თვისებები განპირობებულია მისი სპეციფიკური ქიმიური შემადგენლობით:
- ფენილპროპანოიდები: ეს ნაერთები მხოლოდ როდიოლასთვისაა დამახასიათებელი. მათ ერთობლივად როზავინებს უწოდებენ (როზავინი, როზინი, როზარინი). ხარისხიანი ექსტრაქტები სწორედ როზავინების შემცველობით სტანდარტიზდება;
- ფენილეთანოიდები: მათგან უმნიშვნელოვანესია სალიდროზიდი (როდიოლოზიდი), რომელიც ასევე მცენარის აქტივობის მთავარი მარკერია;
- ფლავონოიდები, მონოტერპენები, ტრიტერპენები და ორგანული მჟავები;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ვარდისფერი როდიოლა არის კლასიკური ადაპტოგენი. მისი მოქმედება მრავალმხრივია:
- ადაპტოგენური: ზრდის ორგანიზმის არასპეციფიკურ მდგრადობას ნებისმიერი სახის სტრესის (ფიზიკური, ქიმიური, ბიოლოგიური, ფსიქო-ემოციური) მიმართ. ის არეგულირებს სტრესის პასუხის მთავარ სისტემას (ჰიპოთალამუს-ჰიპოფიზ-თირკმელზედა ჯირკვლის ღერძი) და აბალანსებს სტრესის ჰორმონის, კორტიზოლის, დონეს;
- დაღლილობის საწინააღმდეგო და მასტიმულირებელი: ზრდის ფიზიკურ შრომისუნარიანობას, ამცირებს დაღლილობას და აჩქარებს ძალების აღდგენას ინტენსიური დატვირთვის შემდეგ. აუმჯობესებს ენერგიის ცვლას უჯრედებში (АТР-ის სინთეზი);
- ნეიროპროტექტორული და კოგნიტური ფუნქციის გამაუმჯობესებელი: დადებითად მოქმედებს ტვინის ნეიროტრანსმიტერებზე (სეროტონინი, დოფამინი), რითაც აუმჯობესებს გუნება-განწყობილებას, კონცენტრაციას, მეხსიერებასა და სწავლის უნარს;
გამოყენება მედიცინაში:
როდიოლას სტანდარტიზებული ექსტრაქტი გამოიყენება შემდეგი მდგომარეობების დროს:
- ასთენია: სტრესით, გადატანილი დაავადებით ან გადაღლით გამოწვეული სისუსტე და შრომისუნარიანობის დაქვეითება;
- ფიზიკური და გონებრივი გადაღლა, გამოფიტვის სინდრომი (burnout);
- ყურადღების კონცენტრაციისა და მეხსიერების გაუარესება;
- მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის დეპრესიისა და შფოთვითი აშლილობების კომპლექსური თერაპია;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ციმბირისა და ალთაის ხალხურ მედიცინაში როდიოლას სპირტიანი ნაყენი ითვლებოდა საუკეთესო მატონიზირებელ საშუალებად, რომელიც "სიცოცხლეს ახანგრძლივებდა". მას სვამდნენ მძიმე ფიზიკური შრომის, ხანგრძლივი ავადმყოფობისა და ზოგადი სისუსტის დროს ძალების აღსადგენად.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ვარდისფერი როდიოლა ზოგადად უსაფრთხო მცენარედ ითვლება.
- მას აქვს მასტიმულირებელი ეფექტი, ამიტომ მისი მიღება რეკომენდებულია დღის პირველ ნახევარში, რათა არ გამოიწვიოს უძილობა;
- მაღალმა დოზებმა ან ინდივიდუალურმა მგრძნობელობამ შეიძლება გამოიწვიოს აგზნება, შფოთვა ან გაღიზიანებადობა;
- სიფრთხილით გამოიყენება ბიპოლარული აშლილობის მქონე პირებში, რადგან თეორიულად შეიძლება გამოიწვიოს მანიაკალური ფაზის პროვოცირება;
- არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში კლინიკური კვლევების არარსებობის გამო;
ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია.