ლავანდა (Lavandula angustifolia) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ლავანდა (Lavandula) მრავალწლოვანი, მარადმწვანე ბუჩქების ან ნახევრად ბუჩქების გვარია ტუჩოსანთა ოჯახიდან. ლავანდა ცნობილია თავისი სურნელოვანი ყვავილებით და ეთერზეთით, რომელსაც ფართო გამოყენება აქვს პარფიუმერიაში, კოსმეტიკასა და მედიცინაში. გვარი მოიცავს 40-მდე სახეობას, რომლებიც ძირითადად გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, არაბეთის ნახევარკუნძულსა და ინდოეთში. საქართველოში კულტივირებულია ვიწროფოთოლა ლავანდა (Lavandula angustifolia), რომელსაც ასევე უწოდებენ ნამდვილ ლავანდას ან ინგლისურ ლავანდას. ლავანდა საუკუნეების მანძილზე გამოიყენება, როგორც დამამშვიდებელი, ანტისეპტიკური და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: ტუჩოსანთა (Lamiaceae).
• გვარი: ლავანდა (Lavandula).
• სახეობა: ვიწროფოთოლა ლავანდა (Lavandula angustifolia).
• სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ბუჩქი ან ნახევრად ბუჩქი.
• ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი. შეუძლია იცოცხლოს 20-30 წელი.
• სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნის-აგვისტოში.
• ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, ოთხწახნაგოვანი, სიმაღლე 30-60 სმ, ზოგჯერ 1 მეტრამდე. ღეროს ქვედა ნაწილი გამერქნებულია, ზედა ნაწილი კი ბალახოვანი.
• ქერქი: ღერო დაფარულია მონაცრისფრო-მომწვანო ან მონაცრისფრო-მოყავისფრო ქერქით.
• ფოთლები: მოპირისპირედ განლაგებული, ვიწრო, ხაზოვან-ლანცეტა ფორმის, მთლიანი, კიდეებში ოდნავ შიგნით გადაკეცილი. ფოთლის სიგრძე 2-6 სმ, სიგანე 2-6 მმ. ფოთლები მონაცრისფრო-მომწვანო ფერისაა, დაფარულია ნაზი ბუსუსებით.
• ყვავილები: შეკრებილია თავთავისებრ ყვავილედებად, რომლებიც განლაგებულია გრძელ საყვავილე ღეროებზე. ყვავილები პატარაა, ორტუჩიანი, ლურჯი, იისფერი, იშვიათად თეთრი ან ვარდისფერი. ყვავილები ძლიერ სურნელოვანია.
• ნაყოფი: ოთხი პრიალა, მუქი ყავისფერი, კვერცხისებრი ფორმის თესლუკი. მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში.
• ფესვები: ლავანდას აქვს კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემა.
• გავრცელება: ველურად იზრდება ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში. კულტივირებულია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ლავანდის ყვავილები და ფოთლები. ყვავილები შეიცავენ ყველაზე მეტი რაოდენობით ეთერზეთს, რომელსაც აქვს მრავალი სასარგებლო თვისება. ფოთლები შეიცავენ შედარებით ნაკლები რაოდენობით ეთერზეთს, თუმცა ასევე გამოიყენება სამკურნალოდ.

შეგროვების წესები: ლავანდის ყვავილებს აგროვებენ ყვავილობის დასაწყისში, როდესაც ყვავილების უმეტესობა გაშლილია, მაგრამ ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე გახსნილი. ფოთლების შეგროვება შესაძლებელია მთელი სავეგეტაციო პერიოდის განმავლობაში, თუმცა უმჯობესია ყვავილობის დასრულების შემდეგ. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად ვენტილირებად ადგილას, თხელ ფენად გაშლილს. გამომშრალი ყვავილები და ფოთლები ინახება მშრალ, გრილ ადგილას, ჰერმეტულად დახურულ ჭურჭელში.

ქიმიური შემადგენლობა

ლავანდის ყვავილები და ფოთლები შეიცავს მრავალ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებას:

• ეთერზეთი: 1-3%, ძირითადი კომპონენტებია ლინალოოლი (20-50%), ლინალილაცეტატი (30-55%), ასევე კამფენი, ციმენი, ოციმენი, ტერპინეოლი და სხვა.
• ფლავონოიდები: ლუტეოლინი, აპიგენინი და სხვა.
• კუმარინები: ჰერნიარინი, უმბელიფერონი და სხვა.
• ტრიტერპენები: ურსოლის მჟავა.
• ფენოლკარბონის მჟავები: როზმარინის მჟავა, ქლოროგენის მჟავა და სხვა.
• მთრიმლავი ნივთიერებები: მცირე რაოდენობით.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ლავანდის ყვავილებს და ფოთლებს აქვთ შემდეგი ფარმაკოლოგიური თვისებები:

• სედატიური: ამშვიდებს ნერვულ სისტემას, ხსნის დაძაბულობას, აუმჯობესებს ძილს.
• ანტისპაზმური: ხსნის გლუვი კუნთების სპაზმს.
• ანტისეპტიკური: აფერხებს ბაქტერიების და სოკოების ზრდას.
• ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს.
• ტკივილგამაყუჩებელი: აქვს მსუბუქი ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი.
• შარდმდენი: აქვს მსუბუქი შარდმდენი მოქმედება.

გამოყენება მედიცინაში: ლავანდის პრეპარატები გამოიყენება ნევრასთენიის, უძილობის, შაკიკის, ნევრალგიის, რევმატიზმის, ართრიტის, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სპაზმების, კანის დაავადებების (ეგზემა, დერმატიტი) სამკურნალოდ. ლავანდის ეთერზეთი ფართოდ გამოიყენება არომათერაპიაში.

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ლავანდა ფართოდ გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში სხვადასხვა ქვეყანაში. მას იყენებენ ნაყენის, ჩაის, ექსტრაქტის, ზეთის სახით. ხალხური რეცეპტების მიხედვით, ლავანდას ხმარობენ ნერვული აშლილობის, უძილობის, თავის ტკივილის, გულის ფრიალის, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებების, კანის დაავადებების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ. ასევე, იყენებენ როგორც ჭრილობების შემახორცებელ, ანტისეპტიკურ და მწერების საწინააღმდეგო საშუალებას.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ლავანდის პრეპარატების გამოყენებამდე, განსაკუთრებით სამკურნალო მიზნებისთვის, აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების ან განსაკუთრებული მდგომარეობების დროს (მაგ., ორსულობა).