ოროვანდი (Arctium lappa)

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: ოროვანდი (Arctium lappa) არის დიდი ზომის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენარე, რომელიც ბევრისთვის ცნობილია თავისი "ფხიანი" ყვავილედებით, რომლებიც ადვილად ეწებება ტანსაცმელსა და ცხოველების ბეწვს (სწორედ ამ თვისებამ შთააგონა შვეიცარიელ ინჟინერს შესაკრავი "เวลโคร"-ს შექმნა). თუმცა, ამ უბრალო გარეგნობის მიღმა იმალება ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი "სისხლის გამწმენდი" და დეტოქსიკაციის ხელშემწყობი მცენარე. მისი გრძელი, ხორციანი ფესვი საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენება როგორც დასავლურ, ისე აღმოსავლურ ტრადიციულ მედიცინაში კანის ქრონიკული დაავადებებისა და ნივთიერებათა ცვლის დარღვევების სამკურნალოდ.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: რთულყვავილოვანთა (Asteraceae);
• გვარი: ოროვანდი (Arctium);
• სახეობა: დიდი ოროვანდი (Arctium lappa L.);
• სიცოცხლის ფორმა: დიდი ზომის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენარე;
• ხანგრძლივობა: ორწლიანი (პირველ წელს ივითარებს ფოთლების როზეტს და იმარაგებს ფესვს, მეორე წელს – ყვავილობს);
• სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივლის-აგვისტოში;
• ღერო: სწორმდგომი, მძლავრი, დაღარული, ხშირად მოწითალო, დატოტვილი, სიმაღლით 1.5-2 მეტრამდე;
• ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
• ფოთლები: ძალიან დიდი, ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია, გულისებრი ფორმის, დიამეტრით 50 სმ-მდე. ფოთლის ქვედა მხარე მონაცრისფრო-ქეჩისებრია;
• ყვავილები: სფეროსებრი, კალათა ყვავილედები, რომლებიც შეკრებილია ფარისებრ ყვავილედში. ყვავილები მილისებრია, მოწითალო-იისფერი. კალათას გარს აკრავს მრავალი მაგარი, კაუჭისებრი წვერის მქონე საბურველის ფოთოლაკი;
• ნაყოფი: მოგრძო თესლურა მოკლე ქოჩორით. ნაყოფი ვრცელდება ცხოველებისა და ადამიანის საშუალებით, რომლებსაც ეკვრის მისი კაუჭებიანი კალათა;
• ფესვები: გრძელი (60 სმ-ზე მეტი), მსხვილი, ხორციანი, მთავარღერძა ფესვი. გარეგნულად მონაცრისფრო-მოყავისფროა, შიგნით – თეთრი;
• გავრცელება: გავრცელებულია ევრაზიის ზომიერ სარტყელში. იზრდება დანაგვიანებულ ადგილებში, გზის პირებზე, ბოსტნებსა და მდინარეების ნაპირებზე;

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ოროვანდის ფესვი (Radix Bardanae), იშვიათად – ფოთლები (Folium Bardanae) და თესლი.

შეგროვების წესები:

• ფესვები: თხრიან პირველი წლის მცენარის ვეგეტაციის ბოლოს (გვიან შემოდგომაზე) ან მეორე წლის მცენარისა – ადრე გაზაფხულზე, ღეროს განვითარებამდე. ამ პერიოდში ფესვი ყველაზე მდიდარია სასარგებლო ნივთიერებებით. ფესვს კარგად რეცხავენ, ჭრიან და აშრობენ;

ქიმიური შემადგენლობა

ოროვანდის ფესვი შეიცავს უნიკალურ ბიოაქტიურ ნაერთებს:

• ინულინი: ფესვი შეიცავს 50%-მდე პოლისაქარიდ ინულინს, რომელიც წარმოადგენს პრებიოტიკს და აუმჯობესებს ნაწლავური მიკროფლორის ბალანსს;
• პოლიაცეტილენები: აქვთ გამოხატული ანტიბაქტერიული და სოკოს საწინააღმდეგო თვისებები;
• ფენოლური მჟავები: (ქლოროგენის, კოფეინის მჟავები), რომლებსაც აქვთ ანტიოქსიდანტური მოქმედება;
• ლიგნანები (არქტიგენინი);
• ლორწო, ფისები, ეთერზეთი და ფიტოსტერინები;

ფარმაკოლოგიური თვისებები

ოროვანდის ფესვს ტრადიციულ მედიცინაში მიაკუთვნებენ "სისხლის გამწმენდ" თვისებას, რაც რამდენიმე ფარმაკოლოგიური ეფექტის ერთობლიობაა:

• დეტოქსიკაციური: აუმჯობესებს ნივთიერებათა ცვლას და ხელს უწყობს ორგანიზმიდან ტოქსინებისა და მეტაბოლური ნარჩენების გამოდევნას;
• შარდმდენი (დიურეზული): ზრდის შარდის გამოყოფას, რითაც "რეცხავს" ორგანიზმს;
• ოფლმდენი (დიაფორეზული): ასტიმულირებს ოფლის გამოყოფას, რაც ასევე დეტოქსიკაციის ერთ-ერთი გზაა;
• ნაღველმდენი: მსუბუქად ასტიმულირებს ნაღვლის გამოყოფას და აუმჯობესებს ღვიძლის ფუნქციას;
• ანტიმიკრობული და ანთების საწინააღმდეგო: ებრძვის ბაქტერიებსა და სოკოებს, ამცირებს ანთებით პროცესებს;

გამოყენება მედიცინაში:

ოროვანდის ფესვის ნახარში და ექსტრაქტი გამოიყენება, როგორც დამხმარე საშუალება, შემდეგი მდგომარებების დროს:

• დერმატოლოგია: სხვადასხვა ქრონიკული კანის დაავადებები, რომლებიც დაკავშირებულია ნივთიერებათა ცვლის დარღვევასთან – ფურუნკულოზი, აკნე, ეგზემა, ფსორიაზი;
• რევმატოლოგია: პოდაგრა, რევმატიზმი და სახსრების სხვა დაავადებები, ორგანიზმიდან მარილების გამოდევნის ხელშეწყობის მიზნით;
• გასტროენტეროლოგია: როგორც საჭმლის მონელების გამაუმჯობესებელი და ნაღველმდენი საშუალება;

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში ოროვანდის ფესვის ზეთოვანი გამონაწური ("Репейное масло") არის თმის ცვენის, ქერტლისა და თმის ზრდის სტიმულაციის ნომერ პირველი საშუალება. მის ნახარშს სვამდნენ "სისხლის გასაწმენდად" ნებისმიერი კანის პრობლემის დროს. იაპონურ სამზარეულოში კი ოროვანდის ფესვი, "გობოს" სახელით, პოპულარული და გემრიელი ბოსტნეულია.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: ოროვანდი ზოგადად უსაფრთხო მცენარედ ითვლება, თუმცა:

• მთავარი უკუჩვენებაა ინდივიდუალური აუტანლობა და ალერგია რთულყვავილოვანთა (Asteraceae) ოჯახის მცენარეების მიმართ;
• შარდმდენი ეფექტის გამო, სიფრთხილით გამოიყენება დიურეზულ პრეპარატებთან ერთად;
• არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში, რადგან შეიძლება ჰქონდეს საშვილოსნოს მასტიმულირებელი ეფექტი;

ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე, განსაკუთრებით ქრონიკული დაავადებების დროს, აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია.