უკვდავა (Helichrysum arenarium)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: უკვდავა (Helichrysum arenarium), რომელსაც პოეტურად "უკვდავ ყვავილს" ან "ქვიშის ცმინს" უწოდებენ, არის მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე, რომლის კაშკაშა ყვითელი ყვავილები გახმობის შემდეგაც კი ინარჩუნებენ ფორმასა და ფერს. სწორედ ამ თვისების გამო მიიღო მან სახელი "უკვდავა". თუმცა, მისი მთავარი ღირებულება არა მის დეკორატიულობაში, არამედ უნიკალურ სამკურნალო თვისებებშია. აღმოსავლეთ ევროპისა და აზიის ხალხურ მედიცინაში იგი საუკუნეების განმავლობაში ითვლებოდა ღვიძლისა და სანაღვლე გზების დაავადებების წინააღმდეგ ბრძოლის პირველ საშუალებად. თანამედროვე ფიტოთერაპია ადასტურებს მის, როგორც მძლავრი ნაღველმდენი საშუალების, ეფექტურობას.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: რთულყვავილოვანთა (Asteraceae);
- გვარი: უკვდავა (Helichrysum);
- სახეობა: ქვიშის უკვდავა (Helichrysum arenarium (L.) Moench);
- სიცოცხლის ფორმა: მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნისიდან სექტემბრამდე;
- ღერო: სწორმდგომი ან წამოწეული, სიმაღლით 15-30 სმ, დაფარულია ხშირი, თეთრი, ქეჩისებრი ბუსუსებით, რაც მთელ მცენარეს მოვერცხლისფრო იერს აძლევს;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, კიდემთლიანი. ფესვთანური ფოთლები მოგრძო-ნიჩბისებრია, ხოლო ღეროსეული – ხაზური. ფოთლები, ღეროს მსგავსად, ორივე მხრიდან დაფარულია თეთრი ბუსუსებით;
- ყვავილები: პატარა, სფეროსებრი, კალათა ყვავილედები, დიამეტრით 3-6 მმ. კალათას გარს აკრავს მშრალი, ქაღალდისებრი, ლიმონისფერ-ყვითელი საბურველის ფოთოლაკები. კალათები შეკრებილია ღეროს წვერზე მკვრივ, ფარისებრ ყვავილედში;
- ნაყოფი: პატარა თესლურა, რომელსაც თავზე აქვს მარტივი ბეწვის ქოჩორი;
- ფესვები: მოკლე, გამერქნებული ფესურა დამატებითი ფესვებით;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში. უპირატესობას ანიჭებს მშრალ, ქვიშიან ნიადაგებს, იზრდება ფიჭვნარებში, მდელოებსა და ველებზე;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება უკვდავას ყვავილედები (Flores Helichrysi arenarii), რომლებსაც აგროვებენ ყვავილობის დასაწყისში.
შეგროვების წესები:
- ყვავილედები: აგროვებენ მშრალ ამინდში, როდესაც კალათები ჯერ კიდევ ბოლომდე არ არის გახსნილი. ჭრიან მთლიან ფარისებრ ყვავილედებს ღეროს მცირე ნაწილთან ერთად. აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, რათა შეინარჩუნონ ფერი და აქტიური ნივთიერებები;
ქიმიური შემადგენლობა
უკვდავას ყვავილები შეიცავს ბიოაქტიური ნაერთების კომპლექსს:
- ფლავონოიდები და ფლავონოიდური გლიკოზიდები: (ნარინგენინი, აპიგენინი, კემპფეროლი, ჰელიქრიზინი), რომლებიც განაპირობებენ მცენარის სპაზმოლიზურ და ანთების საწინააღმდეგო თვისებებს;
- სტეროიდული ნაერთები;
- ეთერზეთი;
- კუმარინები;
- სიმწარეები, ფისები და მთრიმლავი ნივთიერებები;
- ვიტამინები K და C;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
უკვდავას პრეპარატებს გააჩნია კარგად შესწავლილი ფარმაკოლოგიური თვისებები, რომლებიც ძირითადად სანაღვლე სისტემაზეა მიმართული:
- ნაღველმდენი (ქოლეტური): აძლიერებს ნაღვლის სეკრეციას, ამცირებს მის სიბლანტეს და ზრდის ბილირუბინის შემცველობას;
- ნაღვლის გამოყოფის ხელშემწყობი (ქოლეკინეტიკური): აუმჯობესებს ნაღვლის გადინებას ნაღვლის ბუშტიდან თორმეტგოჯა ნაწლავში;
- სპაზმოლიზური: ადუნებს ნაღვლის ბუშტისა და სანაღვლე გზების გლუვ კუნთებს, რითაც ხსნის სპაზმს და ამცირებს ტკივილს;
- ანთების საწინააღმდეგო და ანტიბაქტერიული: თრგუნავს ანთებით პროცესებს და ბაქტერიების ზრდას სანაღვლე გზებში;
- საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი: აუმჯობესებს კუჭისა და პანკრეასის ფერმენტულ აქტივობას;
გამოყენება მედიცინაში:
უკვდავას ნახარში და ექსტრაქტები გამოიყენება ღვიძლისა და სანაღვლე გზების შემდეგი დაავადებების კომპლექსურ თერაპიაში:
- ქრონიკული ქოლეცისტიტი (ნაღვლის ბუშტის ანთება);
- ქოლანგიტი (სანაღვლე გზების ანთება);
- სანაღვლე გზების დისკინეზია;
- ქრონიკული ჰეპატიტი;
- პოსტქოლეცისტექტომიური სინდრომი (ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთის შემდგომი მდგომარეობა);
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში უკვდავა ითვლებოდა შეუცვლელ საშუალებად სიყვითლის, წყალმანკის, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებებისა და ნაწლავური პარაზიტების სამკურნალოდ. მის ნახარშს ასევე იყენებდნენ როგორც შარდმდენ საშუალებას.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: უკვდავას გამოყენებას აქვს მკაცრი უკუჩვენებები. მისი თვითნებური მიღება დაუშვებელია!
- კატეგორიულად აკრძალულია ნაღველკენჭოვანი დაავადების დროს, თუ კენჭი ახშობს სანაღვლე გზებს (ობსტრუქციული სიყვითლე), რადგან ნაღვლის დენის სტიმულაციამ შეიძლება გამოიწვიოს მდგომარეობის მკვეთრი გაუარესება;
- დაუშვებელია ღვიძლისა და ნაღვლის ბუშტის მწვავე ანთებითი პროცესების დროს;
- არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში;
- სიფრთხილით გამოიყენება ჰიპერტონიის დროს, რადგან ხანგრძლივმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს არტერიული წნევის მომატება;
ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია და ზუსტი დიაგნოზი.