პიონი (Paeonia officinalis)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: პიონი (Paeonia officinalis) არის ულამაზესი, მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე, რომელიც საყოველთაოდ ცნობილია თავისი დიდი ზომის, მდიდრული და სურნელოვანი ყვავილებით. გარდა მისი განუმეორებელი დეკორატიული ღირებულებისა, პიონს მედიცინაში გამოყენების 2000 წელზე მეტი ხნის ისტორია აქვს. მისი ლათინური სახელწოდება, Paeonia, ბერძნული მითოლოგიიდან მომდინარეობს და ღმერთების მკურნალს, პეანს, უკავშირდება. როგორც დასავლურ, ისე ტრადიციულ ჩინურ მედიცინაში, პიონის ფესვი ითვლება ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საშუალებად, რომელიც ამცირებს სპაზმებს, ანთებასა და ტკივილს, განსაკუთრებით კი გინეკოლოგიური პრობლემების დროს.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: პიონისებრნი (Paeoniaceae). ეს უნიკალური ოჯახი მხოლოდ ერთ გვარს – პიონს აერთიანებს;
- გვარი: პიონი (Paeonia);
- სახეობა: სამკურნალო პიონი (Paeonia officinalis L.). ასევე ფართოდ გამოიყენება ჩინური პიონი (Paeonia lactiflora);
- სიცოცხლის ფორმა: მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი, ძალიან დღეგრძელი მცენარეა;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს მაის-ივნისში;
- ღერო: სწორმდგომი, მსხვილი, ხშირად მოწითალო, სიმაღლით 60-100 სმ, რომელიც ზამთარში ხმება;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, დიდი ზომის, ორმაგად ან სამმაგად სამფოთოლაკიანი. ფოთოლაკები მუქი მწვანე ფერისაა, ქვედა მხრიდან კი უფრო ღია;
- ყვავილები: დიდი, სურნელოვანი, ერთეული, განლაგებულია ღეროს წვერზე. ველურ ფორმებს აქვთ 5-10 დიდი, მოწითალო-ვარდისფერი გვირგვინის ფურცელი და მრავალი ყვითელი მტვრიანა. კულტურული ჯიშები კი გამოირჩევა ფურცლების სიმრავლითა და ფერთა მრავალფეროვნებით;
- ნაყოფი: მშრალი, მრავალფოთლურა, რომელიც იხსნება და ავლენს დიდ, მუქი ფერის თესლებს;
- ფესვები: მძლავრი, ხორციანი, გორგლისებრი, კონუსური ფორმის ფესურა, რომელიც მთავარ სამკურნალო ნედლეულს წარმოადგენს;
- გავრცელება: ბუნებრივად გავრცელებულია სამხრეთ ევროპაში. ფართოდაა კულტივირებული მთელ მსოფლიოში, როგორც დეკორატიული მცენარე;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება პიონის ფესურა და ფესვები (Radix Paeoniae). იშვიათად, ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება ყვავილის ფურცლებიც.
შეგროვების წესები:
- ფესვები: თხრიან შემოდგომაზე, მცენარის სიცოცხლის მე-3-5 წელს. კარგად რეცხავენ, ჭრიან და აშრობენ კარგად განიავებად ადგილას. ხარისხიან ნედლეულს მოტკბო-მომწარო გემო და სპეციფიკური სუნი აქვს;
ქიმიური შემადგენლობა
პიონის ფესვის მთავარი აქტიური კომპონენტებია:
- მონოტერპენული გლიკოზიდები: მათგან უმნიშვნელოვანესია პეონიფლორინი, რომელიც პიონის ძირითადი ფარმაკოლოგიური ეფექტების უმეტესობაზეა პასუხისმგებელი;
- ფლავონოიდები და ტანინები;
- ეთერზეთი;
- პეონოლი (განსაკუთრებით ხისებრი პიონის ფესვის ქერქში);
- ორგანული მჟავები, სახამებელი და შაქრები;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
პიონის ფესვის ექსტრაქტს გააჩნია კარგად შესწავლილი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- სპაზმოლიზური: ეს მისი მთავარი თვისებაა. პეონიფლორინი ადუნებს შინაგანი ორგანოების, სისხლძარღვებისა და ჩონჩხის კუნთების გლუვ კუნთებს, რითაც ხსნის სპაზმსა და ტკივილს;
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებითი მედიატორების გამომუშავებას, რაც მას ეფექტურს ხდის სხვადასხვა ანთებითი პროცესის დროს;
- დამამშვიდებელი (სედატიური): ამშვიდებს ცენტრალურ ნერვულ სისტემას, ამცირებს აგზნებადობასა და შფოთვას;
- იმუნომოდულატორული: არეგულირებს იმუნური სისტემის ფუნქციას, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აუტოიმუნური დაავადებების დროს;
გამოყენება მედიცინაში:
პიონის ექსტრაქტები და ნაყენები გამოიყენება შემდეგი მდგომარეობების კომპლექსურ თერაპიაში:
- გინეკოლოგია: მტკივნეული მენსტრუაცია (დისმენორეა), პრემენსტრუალური სინდრომი (PMS), პოლიკისტოზური საკვერცხეების სინდრომი (PCOS), ენდომეტრიოზი. ტრადიციულ ჩინურ მედიცინაში ძირტკბილასთან კომბინაციაში ითვლება ქალის ჯანმრთელობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფორმულად;
- ნევროლოგია: ნევროზები, უძილობა, მომატებული აგზნებადობა;
- რევმატოლოგია: როგორც დამხმარე ანთების საწინააღმდეგო საშუალება რევმატოიდული ართრიტის დროს;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ევროპულ ხალხურ მედიცინაში პიონის ფესვი ითვლებოდა ეპილეფსიისა და კრუნჩხვების სამკურნალო საშუალებად (დღეს ეს გამოყენება მოძველებულია). მის თესლებს ატარებდნენ ავგაროზის სახით ბოროტი ძალებისა და დაავადებებისგან დასაცავად. ჩინეთში კი მას საუკუნეების განმავლობაში იყენებენ "სისხლის მკვებავ" და "ღვიძლის დამარბილებელ" საშუალებად.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: პიონი ძლიერმოქმედი მცენარეა.
- კატეგორიულად აკრძალულია ორსულობის პერიოდში, რადგან მას აქვს მენსტრუაციის მასტიმულირებელი ეფექტი და შეიძლება გამოიწვიოს საშვილოსნოს შეკუმშვა;
- სიფრთხილით გამოიყენება იმ პირებში, რომლებიც იღებენ სისხლის გამათხელებელ მედიკამენტებს (ანტიკოაგულანტებს), რადგან შეიძლება გააძლიეროს მათი ეფექტი;
- მაღალმა დოზებმა შეიძლება გამოიწვიოს კუჭ-ნაწლავის გაღიზიანება;
ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე, განსაკუთრებით გინეკოლოგიური ან სხვა ქრონიკული დაავადებების დროს, აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია.