ფშნის ეკალი (Ononis spinosa)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: ფშნის ეკალი, იგივე ეკალა (Ononis spinosa), არის მრავალწლოვანი, ეკლიანი ბუჩქბალახი, რომელიც პარკოსანთა ოჯახს მიეკუთვნება. მისი ინგლისური სახელია "Restharrow", რაც მის მტკიცე, მაგარ ფესვზე მიუთითებს, რომელსაც მიწის დამუშავებისას ფარცხის შეჩერებაც კი შეეძლო. მიუხედავად მისი "ჯიუტი" ბუნებისა, ეს მცენარე ევროპულ ტრადიციულ მედიცინაში საუკუნეების განმავლობაში გამოიყენებოდა, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური შარდმდენი საშუალება. თანამედროვე ფიტოთერაპიაში კი მისი ფესვი აღიარებულია, როგორც საშარდე გზების "გამორეცხვისა" და თირკმელში ქვიშის წარმოქმნის პროფილაქტიკისთვის განკუთვნილი საშუალება.
ბოტანიკური აღწერა
- ოჯახი: პარკოსანნი (Fabaceae);
- გვარი: ეკალა (Ononis);
- სახეობა: ეკლიანი ეკალა (Ononis spinosa L.);
- სიცოცხლის ფორმა: მრავალწლიანი ბუჩქბალახი;
- ხანგრძლივობა: მრავალწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნისიდან სექტემბრამდე;
- ღერო: სწორმდგომი, ქვედა ნაწილში გამერქნებული, დატოტვილი, ხშირად დაფარულია ბასრი ეკლებით, სიმაღლით 30-70 სმ;
- ქერქი: გამერქნებულ ღეროებზე მოყავისფროა;
- ფოთლები: მორიგეობით განლაგებული, სამფოთოლაკიანი (სამყურას მსგავსი). ფოთოლაკები პატარაა, ოვალური, დაკბილული კიდეებით;
- ყვავილები: კაშკაშა ვარდისფერი, პარკოსანთათვის დამახასიათებელი "ნასკვის" ან "ფარვანის" ფორმის, განლაგებულია ფოთლების უბეებში;
- ნაყოფი: პატარა, ოვალური, შებუსული პარკი, რომელიც 1-2 თესლს შეიცავს;
- ფესვები: გრძელი (50 სმ-მდე), მძლავრი, მაგარი, მრავალთავა მთავარღერძა ფესვი, რომელსაც სპეციფიკური, არასასიამოვნო სუნი აქვს;
- გავრცელება: გავრცელებულია ევროპასა და აზიაში. იზრდება მშრალ მდელოებზე, საძოვრებზე, გზის პირებსა და კირიან ნიადაგებზე;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ფშნის ეკლის ფესვი (Radix Ononidis).
შეგროვების წესები:
- ფესვები: თხრიან შემოდგომაზე, მცენარის მიწისზედა ნაწილის გახმობის შემდეგ. მისი ფესვი ძალიან მაგარია და მიწიდან ამოღება რთულია. ფესვებს კარგად ასუფთავებენ, რეცხავენ, ჭრიან და აშრობენ კარგად განიავებად ადგილას;
ქიმიური შემადგენლობა
ფშნის ეკლის ფესვი შეიცავს ბიოლოგიურად აქტიურ ნაერთებს:
- ეთერზეთი: (ტრანს-ანეთოლი, კარვონი, მენთოლი), რომელიც განაპირობებს მცენარის დიურეზულ ეფექტს და სუნს;
- იზოფლავონოიდები: (ფორმონონეტინი, ბიოქანინი A), რომლებსაც აქვთ მსუბუქი ესტროგენის მსგავსი მოქმედება;
- ტრიტერპენები: (ალფა-ონოცერინი);
- საპონინები, ფისები და ლიმონმჟავა;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
ფშნის ეკლის ფესვს გააჩნია კარგად შესწავლილი ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- შარდმდენი (დიურეზული/აკვარეტული): ეს მისი მთავარი და ოფიციალურად აღიარებული თვისებაა. იგი ზრდის გამოყოფილი შარდის რაოდენობას, ისე რომ არ იწვევს ორგანიზმიდან მნიშვნელოვანი ელექტროლიტების ჭარბად გამოდევნას. ეს ეფექტი გამოიყენება საშარდე გზების "გამოსარეცხად" (ე.წ. ირიგაციული თერაპია);
- ანთების საწინააღმდეგო: ამცირებს ანთებით პროცესებს საშარდე გზებში;
- სპაზმოლიზური: მსუბუქად ადუნებს შარდსაწვეთების სპაზმს;
გამოყენება მედიცინაში:
ფშნის ეკლის ფესვის ნახარში და ექსტრაქტი გამოიყენება, როგორც დამხმარე საშუალება, შემდეგი მდგომარეობების დროს:
- საშარდე გზების ანთებითი დაავადებები: ცისტიტი, ურეთრიტი;
- თირკმელკენჭოვანი დაავადების პროფილაქტიკა: შარდის გამოყოფის გაძლიერების გზით, ის ხელს უშლის ქვიშისა და წვრილი კენჭების წარმოქმნასა და დაგროვებას;
- შეშუპება, რომელიც არ არის დაკავშირებული გულისა და თირკმლის მძიმე უკმარისობასთან;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ხალხურ მედიცინაში ფშნის ეკლის ფესვების ჩაი იყო პოპულარული საშუალება "შარდის ბუშტის გაციების", შეშუპებისა და პოდაგრის დროს. ითვლებოდა, რომ ის ორგანიზმიდან გამოდევნიდა ზედმეტ სითხესა და "მარილებს".
გაფრთხილება
გაფრთხილება: ფშნის ეკლის, როგორც შარდმდენი საშუალების, გამოყენებას აქვს მკაცრი უკუჩვენებები.
- კატეგორიულად დაუშვებელია მისი გამოყენება გულის ან თირკმლის მძიმე უკმარისობით გამოწვეული შეშუპების დროს, რადგან დიურეზის ფორსირებამ შეიძლება გამოიწვიოს მდგომარეობის გაუარესება;
- არ არის რეკომენდებული საშარდე გზებში დიდი ზომის კენჭების არსებობისას, რადგან გაძლიერებულმა შარდის დენამ შეიძლება გამოიწვიოს მათი დაძვრა და შარდსაწვეთის დახშობა;
- არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში კლინიკური კვლევების არარსებობის გამო;
ამ მცენარის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია.