კორდიცეფსი (Cordyceps spp.)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: კორდიცეფსი (Cordyceps spp.) არის არა მცენარე, არამედ ენთომოპათოგენური სოკოს უნიკალური სახეობა, რომელიც თავისი უჩვეულო სასიცოცხლო ციკლითა და უძლიერესი სამკურნალო თვისებებითაა ცნობილი. ტრადიციულ ჩინურ მედიცინაში ათასობით წლის განმავლობაში მას "სიცოცხლის ელექსირად" და "იმპერატორების სოკოდ" მოიხსენიებდნენ. იგი ფასობდა, როგორც უძლიერესი მატონიზირებელი საშუალება, რომელიც ზრდიდა სასიცოცხლო ენერგიას, ამტანობასა და დღეგრძელობას. თანამედროვე მეცნიერება ადასტურებს კორდიცეფსის, როგორც მძლავრი ადაპტოგენის, იმუნომოდულატორისა და ენერგიის ბუნებრივი სტიმულატორის, პოტენციალს.
ბიოლოგიური აღწერა
კორდიცეფსი არ მიეკუთვნება მცენარეთა სამეფოს. მისი აღწერა განსხვავდება სტანდარტული ბოტანიკური აღწერისგან.
- სამეფო: სოკოები (Fungi);
- გვარი: კორდიცეფსი (Cordyceps) და ოფიოკორდიცეფსი (Ophiocordyceps);
- სახეობა: ყველაზე ცნობილი სახეობებია ველური ჩინური კორდიცეფსი (Ophiocordyceps sinensis) და კულტივირებული სამხედრო კორდიცეფსი (Cordyceps militaris);
- სიცოცხლის ფორმა: ენთომოპათოგენური სოკო (იზრდება მწერის მატლის სხეულზე);
- სასიცოცხლო ციკლი: ველური კორდიცეფსის სპორები აინფიცირებენ ჰიმალაის მთებში, მიწისქვეშ მცხოვრები პეპლის მატლს. სოკოს მიცელიუმი თანდათან ანაცვლებს მატლის ქსოვილებს და მუმიფიცირებას უკეთებს მას. გაზაფხულზე, მუმიფიცირებული მატლის თავიდან ამოიზრდება სოკოს ნაყოფსხეული (სტრომა). სწორედ ეს კომპლექსი – მუმიფიცირებული მატლი და სოკოს ნაყოფსხეული – წარმოადგენს ტრადიციულ სამკურნალო ნედლეულს;
- გარეგნობა: ველური კორდიცეფსი მოყვითალო-მოყავისფროა, ხოლო კულტივირებული Cordyceps militaris, რომელსაც სპეციალურ სუბსტრატზე ზრდიან, კაშკაშა ნარინჯისფერი, გურზისებრი ნაყოფსხეულით გამოირჩევა;
- გავრცელება: ველური კორდიცეფსი იზრდება მხოლოდ ჰიმალაის მთების მაღალმთიან რეგიონებში (ტიბეტი, ნეპალი), 3500 მეტრზე მაღლა. Cordyceps militaris კი წარმატებით კულტივირდება ლაბორატორიულ პირობებში;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება ველური კორდიცეფსის შემთხვევაში – მთლიანი გამხმარი კომპლექსი (სოკო + მატლი), ხოლო კულტივირებულის შემთხვევაში – სოკოს ნაყოფსხეული და მიცელიუმი.
შეგროვების წესები:
- ველური კორდიცეფსი: აგროვებენ ხელით, გაზაფხულზე, ძალიან რთულ პირობებში, რის გამოც ის მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ძვირადღირებული სამკურნალო ნედლეულია;
- კულტივირებული კორდიცეფსი: იზრდება კონტროლირებად, სტერილურ გარემოში, მცენარეულ სუბსტრატზე (მაგ., ბრინჯი, სოიო), რაც მას ვეგანურ პროდუქტად და ფართოდ ხელმისაწვდომად ხდის;
ქიმიური შემადგენლობა
კორდიცეფსის უნიკალური თვისებები განპირობებულია მისი მდიდარი ქიმიური შემადგენლობით:
- კორდიცეპინი (3'-დეზოქსიადენოზინი): ეს არის კორდიცეფსის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და კარგად შესწავლილი ბიოაქტიური ნაერთი, რომელსაც აქვს მძლავრი ანთების საწინააღმდეგო, ანტიოქსიდანტური, ანტივირუსული და იმუნომოდულატორული თვისებები. კულტივირებული Cordyceps militaris გაცილებით მეტ კორდიცეპინს შეიცავს, ვიდრე ველური კორდიცეფსი;
- პოლისაქარიდები (ბეტა-გლუკანები): აძლიერებენ და არეგულირებენ იმუნურ სისტემას;
- ადენოზინი: მონაწილეობს უჯრედული ენერგიის (АТР) წარმოქმნაში;
- კორდიცეპსის მჟავა, ვიტამინები, მინერალები და ყველა შეუცვლელი ამინომჟავა;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
კორდიცეფსი არის კლასიკური ადაპტოგენი და მატონიზირებელი საშუალება:
- ენერგიისა და ამტანობის გამაძლიერებელი: აუმჯობესებს ორგანიზმის მიერ ჟანგბადის ათვისებას (VO2 max), აჩქარებს უჯრედული ენერგიის (АТР) სინთეზს, ამცირებს დაღლილობას და ზრდის ფიზიკურ შრომისუნარიანობას;
- იმუნომოდულატორული: არეგულირებს იმუნური სისტემის ფუნქციას – აძლიერებს მას ინფექციების დროს და ამშვიდებს აუტოიმუნური პროცესებისას;
- ანთების საწინააღმდეგო და ანტიოქსიდანტური: ებრძვის თავისუფალ რადიკალებს და თრგუნავს ანთებით პროცესებს ორგანიზმში;
- რესპირატორული სისტემის დამხმარე: აუმჯობესებს ფილტვების ფუნქციას, ხელს უწყობს ნახველის გამოყოფას და ამცირებს ხველას;
გამოყენება მედიცინაში:
კორდიცეფსის ექსტრაქტები გამოიყენება, როგორც საკვები დანამატი, შემდეგი მიზნებისთვის:
- სპორტული შედეგების გაუმჯობესება, ფიზიკური ამტანობის გაზრდა;
- ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი, გადატანილი დაავადებების შემდგომი ასთენია;
- იმუნიტეტის დაქვეითება, ხშირი გაციება;
- სასუნთქი გზების ქრონიკული დაავადებები (ბრონქიტი, ასთმა) კომპლექსურ თერაპიაში;
- ლიბიდოსა და სექსუალური ფუნქციის გაუმჯობესება;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
ტრადიციულ ჩინურ მედიცინაში კორდიცეფსი ითვლებოდა "თირკმლისა" და "ფილტვის" მერიდიანების გამაძლიერებელ საშუალებად. მას იყენებდნენ იმპერატორები სიცოცხლის გასახანგრძლივებლად, ქრონიკული ხველის, იმპოტენციისა და ზოგადი სისუსტის სამკურნალოდ. მსოფლიომ მის შესახებ ფართოდ შეიტყო 1993 წელს, როდესაც ჩინელმა ათლეტებმა თავიანთი ფენომენალური მსოფლიო რეკორდები კორდიცეფსის მიღებას დაუკავშირეს.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: კორდიცეფსი ზოგადად უსაფრთხო სოკოდ ითვლება.
- სიფრთხილით გამოიყენება აუტოიმუნური დაავადებების (გაფანტული სკლეროზი, წითელი მგლურა, რევმატოიდული ართრიტი) დროს, მისი იმუნომასტიმულირებელი ეფექტის გამო;
- შეიძლება შეანელოს სისხლის შედედება, ამიტომ მისი მიღება უნდა შეწყდეს დაგეგმილ ოპერაციამდე 2 კვირით ადრე და სიფრთხილით გამოიყენება სისხლის გამათხელებელ მედიკამენტებთან ერთად;
- არ არის რეკომენდებული ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში კლინიკური კვლევების არარსებობის გამო;
ამ პროდუქტის სამკურნალო მიზნით გამოყენებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია.