კამა (Anethum graveolens)
შესავალი
მოკლე მიმოხილვა: კამა (Anethum graveolens) არის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული და საყვარელი არომატული მცენარე მსოფლიო კულინარიაში, თუმცა მისი ღირებულება შორს სცდება სამზარეულოს. ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში, რომსა და საბერძნეთში კამას აქტიურად იყენებდნენ სამკურნალო მიზნებისთვის. მისი, როგორც "ქარის გამომდევნი" საშუალების, რეპუტაცია უძველესი დროიდან მოდის და დღესაც, ცნობილი "კამის წყალი" რჩება ახალშობილებში ნაწლავური კოლიკისა და მეტეორიზმის სამკურნალო პირველი რიგის, უსაფრთხო ბუნებრივ საშუალებად. კამა ფასდება თავისი გამოხატული სპაზმოლიზური და საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი თვისებებით.
ბოტანიკური აღწერა
კამა არის არომატული, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარე.
- ოჯახი: ქოლგოსანნი (Apiaceae) - იგივე ოჯახი, რასაც სტაფილო, ანგელოზა, ძირა და ოხრახუში მიეკუთვნება;
- გვარი: კამა (Anethum);
- სახეობა: სურნელოვანი კამა (Anethum graveolens L.);
- სიცოცხლის ფორმა: ბალახოვანი მცენარე;
- ხანგრძლივობა: ერთწლიანი;
- სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს ივნის-აგვისტოში, ნაყოფი მწიფდება ივლის-სექტემბერში;
- ღერო: სწორმდგომი, ღრუ, მრგვალი, ზედა ნაწილში დატოტვილი, მოლურჯო-მომწვანო ფერის, სიმაღლით 40-დან 120 სმ-მდე;
- ქერქი: როგორც ბალახოვან მცენარეს, ქერქი არ გააჩნია;
- ფოთლები: უაღრესად დამახასიათებელი, მრავალგზის ფრთისებრ-დანაკვეთული, წვრილ, ძაფისებრ სეგმენტებად დაყოფილი. ფოთლები ნაზი, მოლურჯო-მწვანე ფერისაა და გააჩნია სპეციფიკური, სასიამოვნო არომატი;
- ყვავილები: წვრილი, კაშკაშა ყვითელი ფერის, შეკრებილია მცენარის წვერზე დიდ, რთულ, გაშლილ ქოლგა ყვავილედებში;
- ნაყოფი: (ხშირად მოიხსენიებენ როგორც "თესლს") არის ბრტყელი, ოვალური, მოყავისფრო ორმაგთესლურა, რომელსაც აქვს გამოხატული არომატი და ოდნავ მწარე-პიკანტური გემო;
- ფესვები: თხელი, მთავარღერძა ფესვი;
- გავრცელება: წარმოშობილია ხმელთაშუა ზღვისა და სამხრეთ-დასავლეთ აზიის რეგიონებიდან. დღესდღეობით კულტივირებული და გაველურებულია თითქმის მთელ მსოფლიოში;
სამკურნალო ნაწილები
სამკურნალო მიზნებისთვის გამოიყენება უპირატესად კამის მომწიფებული ნაყოფი (თესლი) (Fructus Anethi), რომლისგანაც იღებენ ეთერზეთს და ამზადებენ ნაყენებს. ასევე სამკურნალოდ და კულინარიაში გამოიყენება მცენარის ახალი ან გამხმარი ბალახი (ფოთლები) (Herba Anethi).
შეგროვების წესები:
- ნაყოფი (თესლი): აგროვებენ მას შემდეგ, რაც ქოლგები გამუქდება და ნაყოფის უმეტესობა მომწიფდება (გაყავისფრდება). ქოლგებს ჭრიან, აკრავენ კონებად და აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას. გაშრობის შემდეგ ცეხვავენ თესლების გამოსაცალკევებლად;
- ბალახი (ფოთლები): აგროვებენ ყვავილობის დაწყებამდე, რადგან ამ დროს ის ყველაზე არომატულია;
ქიმიური შემადგენლობა
კამის ნაყოფის (თესლის) მთავარი აქტიური კომპონენტია ეთერზეთი (2.5-4%-მდე). ეთერზეთის შემადგენლობა განსხვავდება ბალახსა და თესლში:
- თესლის ეთერზეთი: მისი მთავარი კომპონენტია (60%-მდე) კარვონი (Carvone), რომელიც განაპირობებს კამის დამახასიათებელ არომატს და სამკურნალო თვისებებს. ასევე შეიცავს ლიმონენს, ფელანდრენს;
- ბალახის ეთერზეთი: შეიცავს ნაკლებ კარვონს და მეტ α-ფელანდრენს;
- სხვა ნივთიერებები: ფლავონოიდები (კვერცეტინი, კემპფეროლი), კუმარინები, ცხიმოვანი ზეთი (თესლში), ვიტამინები (C, A - განსაკუთრებით ფოთლებში) და მინერალები;
ფარმაკოლოგიური თვისებები
კამის ნაყოფს გააჩნია კარგად შესწავლილი, გამოხატული ფარმაკოლოგიური თვისებები:
- მეჭეჭის საწინააღმდეგო (კარმინატიული): ეს მისი მთავარი და ყველაზე ცნობილი თვისებაა. ეთერზეთები (განსაკუთრებით კარვონი) ადუნებენ ნაწლავების გლუვი კუნთების სპაზმს, ხელს უშლიან აირების დაგროვებას და აადვილებენ მათ გამოდევნას;
- სპაზმოლიზური: ხსნის საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის გლუვი მუსკულატურის სპაზმს, რაც ამცირებს ტკივილს და დისკომფორტს;
- საჭმლის მონელების მასტიმულირებელი: აძლიერებს კუჭის წვენისა და ნაღვლის გამოყოფას, რითაც აუმჯობესებს საჭმლის მონელებას და აღვიძებს მადას;
- ლაქტაციის მასტიმულირებელი (Galactagogue): ტრადიციულად გამოიყენება მეძუძურ დედებში რძის მოსამატებლად;
- მსუბუქი სედატიური და შარდმდენი: (სუსტად გამოხატული);
გამოყენება მედიცინაში:
კამის პრეპარატები (ნაყენი, "კამის წყალი", ეთერზეთი) გამოიყენება:
- ახალშობილთა კოლიკა: ყველაზე ფართო გამოყენება აქვს ბავშვებში ნაწლავური სპაზმებისა და მეტეორიზმის მოსახსნელად;
- დისპეფსიური მოვლენები: მუცლის შებერილობა, აირების დაგროვება, მეტეორიზმი და კუჭის სიმძიმის შეგრძნება;
- მადის დაქვეითება და საჭმლის მონელების დარღვევები;
- როგორც დამხმარე საშუალება მეძუძურ დედებში ლაქტაციის გასაძლიერებლად;
- კომპლექსურ თერაპიაში, როგორც სპაზმოლიზური საშუალება;
გამოყენება ხალხურ მედიცინაში
კამის წყალი (Aqua Anethi) საუკუნეების განმავლობაში იყო სახლის აფთიაქის განუყოფელი ნაწილი. მის თესლების ნახარშს იყენებდნენ არა მხოლოდ საჭმლის მონელებისთვის, არამედ როგორც მსუბუქ დამამშვიდებელ საშუალებას უძილობის დროს. კამის ბალახის გამოყენება კი მწნილებსა და მარინადებში, გარდა გემოსი, მის კონსერვანტულ და ანტიმიკრობულ თვისებებსაც ემყარებოდა.
გაფრთხილება
გაფრთხილება: კამა ზოგადად ერთ-ერთ ყველაზე უსაფრთხო სამკურნალო მცენარედ ითვლება.
- ალერგია: იშვიათად, მაგრამ შესაძლებელია ალერგიული რეაქცია, განსაკუთრებით იმ პირებში, ვისაც აქვთ ალერგია ქოლგოსანთა ოჯახის სხვა მცენარეებზე (მაგ. სტაფილო, ნიახური, ანგელოზა);
- ჰიპოტენზია: კამის ეთერზეთის ან კონცენტრირებული პრეპარატების ძალიან დიდი დოზით მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს არტერიული წნევის დაქვეითება;
- ფოტომგრძნობელობა: ქოლგოსანთა ოჯახის ზოგიერთი წევრისგან განსხვავებით, კამა არ იწვევს გამოხატულ ფოტოტოქსიკურ რეაქციას, თუმცა მგრძნობიარე კანის მქონე პირებმა სიფრთხილე უნდა გამოიჩინონ;
- ორსულობის პერიოდში საკვებად გამოყენება უსაფრთხოა, თუმცა სამკურნალო, მაღალი დოზებით მიღებამდე აუცილებელია ექიმის კონსულტაცია;