სინამაქი (Cassia) - სრული ბოტანიკური აღწერა

შესავალი

მოკლე მიმოხილვა: სინამაქი (ლათ. Cassia) პარკოსანთა ოჯახის (Fabaceae) მცენარეთა გვარია. მოიცავს მარადმწვანე ან ფოთოლმცვენ ხეებს, ბუჩქებსა და ბალახებს. სინამაქის ზოგიერთი სახეობა ფართოდ გამოიყენება ტრადიციულ და თანამედროვე მედიცინაში, ძირითადად, საფაღარათო თვისებების გამო. გვარი გავრცელებულია ტროპიკულ და სუბტროპიკულ რეგიონებში მთელს მსოფლიოში.

ბოტანიკური აღწერა

• ოჯახი: პარკოსნები (Fabaceae), ქვეოჯახი ცეზალპინიისებრნი (Caesalpinioideae).
• გვარი: სინამაქი (Cassia).
• სახეობა: სამკურნალო მიზნებისთვის ძირითადად გამოიყენება ალექსანდრიის სინამაქი (Cassia senna L. = Senna alexandrina Mill.) და ვიწროფოთოლა სინამაქი (Cassia angustifolia Vahl.). აღწერაში განვიხილავთ ზოგადად გვარის მახასიათებლებს და ამ ორ სახეობას.
• სიცოცხლის ფორმა: მარადმწვანე ან ფოთოლმცვენი ხეები, ბუჩქები ან ბალახები. ალექსანდრიის და ვიწროფოთოლა სინამაქი ნახევრად ბუჩქებია.
• ხანგრძლივობა: მრავალწლოვანი.
• სიმწიფის პერიოდი: ყვავილობს და ნაყოფი მწიფდება, ძირითადად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე (დამოკიდებულია სახეობასა და გავრცელების არეალზე).
• ღერო: სწორმდგომი, დატოტვილი, სიმაღლეში 50 სმ-დან 2 მ-მდე (ზოგიერთი სახეობა ხეა და აღწევს 10 მ-ს და მეტსაც). ალექსანდრიის სინამაქის ღერო სწორია, მოთეთრო-მომწვანო, გლუვი. ვიწროფოთოლა სინამაქის ღერო ასევე სწორია, მაგრამ უფრო მუქი ფერის.
• ქერქი: ხის სახეობებში ქერქი შეიძლება იყოს გლუვი ან ოდნავ დახეთქილი, ფერი მერყეობს ღია ნაცრისფერიდან მუქ ყავისფრამდე.
• ფოთლები: ფრთისებრ-რთული, წყვილფრთისებრი, შედგება 4-8 წყვილი მოგრძო-ლანცეტა ან ელიფსური ფოთოლაკისგან. ფოთოლაკები მთლიანკიდიანია, წვერომომრგვალებული ან წაწვეტებული. ალექსანდრიის სინამაქის ფოთლები უფრო ღია მწვანეა, ვიწროფოთოლა სინამაქის - უფრო მუქი.
• ყვავილები: ყვითელი, იშვიათად თეთრი ან ვარდისფერი, შეკრებილია მტევნისებრ ყვავილედებად. ყვავილედი შეიძლება იყოს კენწრული ან იღლიური. ყვავილს აქვს 5 თავისუფალი ფურცელი.
• ნაყოფი: ბრტყელი, ტყავისებრი, მოგრძო-ოვალური ან თირკმლისებრი პარკი. პარკი შეიცავს 5-10 თესლს. თესლი ბრტყელია, გლუვი, მუქი ყავისფერი.
• ფესვები: მთავარღერძიანი ფესვთა სისტემა.
• გავრცელება: ტროპიკული და სუბტროპიკული რეგიონები მთელს მსოფლიოში. ალექსანდრიის სინამაქი ბუნებრივად იზრდება ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ აფრიკაში, არაბეთის ნახევარკუნძულზე, ინდოეთში. ვიწროფოთოლა სინამაქი გავრცელებულია აღმოსავლეთ აფრიკაში, არაბეთში, ინდოეთში. კულტივირებულია მრავალ ქვეყანაში.

სამკურნალო ნაწილები

სამკურნალო მიზნებისთვის ძირითადად გამოიყენება სინამაქის ფოთლები (Sennae folium) და ნაყოფი (Sennae fructus).

შეგროვების წესები: ფოთლებს აგროვებენ ყვავილობის პერიოდში, როდესაც ისინი სრულად განვითარებულია. ნაყოფს აგროვებენ სრული სიმწიფისას, როდესაც პარკი გაყავისფრდება. შეგროვებულ ნედლეულს აშრობენ ჩრდილში, კარგად განიავებად ადგილას, ან საშრობებში 40-50°C ტემპერატურაზე. გამხმარ ნედლეულს ინახავენ მშრალ, გრილ, სინათლისგან დაცულ ადგილას.

ქიმიური შემადგენლობა

სინამაქის ფოთლები და ნაყოფი შეიცავს:

• ანტრაგლიკოზიდებს: (2-3% ან მეტი) სენოზიდებს A, B, C, D; ალოე-ემოდინის და რეინის გლიკოზიდებს. ეს ნივთიერებები განაპირობებენ სინამაქის ძირითად ფარმაკოლოგიურ მოქმედებას.
• ფლავონოიდებს: კემპფეროლს, იზორამნეტინს და მათ გლიკოზიდებს.
• ორგანულ მჟავებს: სალიცილის მჟავას, პალმიტინის მჟავას და სხვ.
• ფისებს.
• სტერინებს.
• ლორწოვან ნივთიერებებს.
• მიკრო და მაკროელემენტებს.

ფარმაკოლოგიური თვისებები

სინამაქის ფოთლებსა და ნაყოფს აქვს გამოხატული საფაღარათო მოქმედება. ეს განპირობებულია ანტრაგლიკოზიდებით, რომლებიც ნაწლავებში იშლებიან აგლიკონებად (ემოდინი, რეინი). აგლიკონები აღიზიანებენ მსხვილი ნაწლავის რეცეპტორებს, აძლიერებენ პერისტალტიკას და აჩქარებენ ნაწლავის შიგთავსის ევაკუაციას. საფაღარათო ეფექტი ვლინდება მიღებიდან 6-10 საათის შემდეგ.

გამოყენება მედიცინაში: სინამაქის პრეპარატები გამოიყენება:

• ქრონიკული ყაბზობის დროს (განსაკუთრებით ატონიური ყაბზობისას).
• ნაწლავების დაცლის მოსამზადებლად დიაგნოსტიკური პროცედურების (რენტგენოლოგიური, ენდოსკოპიური გამოკვლევები) და ქირურგიული ოპერაციების წინ.
• ბუასილის, ანალური ნახეთქების დროს (განავლის დარბილების მიზნით).

გამოყენება ხალხურ მედიცინაში

ხალხურ მედიცინაში სინამაქის ფოთლებისა და ნაყოფის ნაყენს, ნახარშს და ექსტრაქტს იყენებენ არა მხოლოდ როგორც საფაღარათო საშუალებას, არამედ ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის დაავადებების, კანის დაავადებების (ფსორიაზი, ეგზემა), ართრიტის დროს. თუმცა, ამ ჩვენებების ეფექტურობის დამადასტურებელი საკმარისი სამეცნიერო მტკიცებულებები არ არსებობს.

გაფრთხილება

გაფრთხილება: სინამაქის პრეპარატების გამოყენებამდე აუცილებლად გაიარეთ კონსულტაცია ექიმთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექიმის კონსულტაცია ქრონიკული დაავადებების, მედიკამენტების მიღების, ორსულობის ან ლაქტაციის დროს. სინამაქის პრეპარატების ხანგრძლივმა და არაკონტროლირებადმა გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს ნაწლავების ატონია, ელექტროლიტური დისბალანსი (კალიუმის დაკარგვა), გაუწყლოება.